ویتامینK چیست؟
ویتامینK نام ژنریک گروهی از مواد حاوی ساختار حلقهای 2-متیل- 1-1، 4-نفتاکویینون و دارای فعالیت هموستازی است. مواد دارای فعالیت ویتامینK، در ابتدا در سبزیجات برگ سبز و دانههای گیاه شاهدانه، جگر و ماهی یافت شدند. مشاهده شده است که این مواد، فعالیت ضد خونریزی دارند ونام جمعی آنها از واژه آلمانی koagulation به معنای لخته شدن گرفته شده است. ویتامینK علاوه بر نقش اساسی در هموستاز، در متابولیسم استخوان نیز، درکنار سایر فرآیندها، شرکت دارد.
ویتامینK1 یا فیلوکویینون منبع غذایی اصلی ویتامینK و شکل غالب این ویتامین در گردش خون است. سبزیجات برگ سبز منبع غنی ویتامینK1 هستند و 40 تا 50% از میزان کلی دریافتی این ویتامین را تشکیل میدهند. دومین منبع بزرگ ویتامینK دریافتی از رژیم غذایی روغنهای گیاهی از جمله روغن زیتون، روغن کانولا، روغن سویا و روغن دانه کتان است. این روغنهای گیاهی همچنین حاوی ویتامینK1 اند.
ویتامین K1 یک ویتامین محلول در چربی است. ویتامینK2 نیز محلول در چربی است و یک نام کلی برای تعدادی از موادی است که بعنوان مِناکویینون شناخته میشوند. ویتامینK2 در زردهی تخم مرغ، کره، جگر گاو، برخی پنیرها و فرآوردههای تخمیری سویا مثل ناتو یافت میشود. این شکل ویتامینK توسط برخی باکتریها، از جمله بعضی از باکتریهای سازنده میکرو فلور روده، نیز تولید میشود.
سهم رژیم غذایی در تأمین ویتامینK2 بسیار کمتر از ویتامین K1 است. مقدار ویتامینK ای که توسط میکروفلور رود تولید میشود، نامعلوم است. ویتامینK3 یا منادیون یک ترکیب محلول در چربی سنتتیک است که به عنوان غذای حیوانات و غذای سگ و گربه مصرف میشود. این ویتامین به ویتامینK2 متابولیزه میشود.
ویتامینK به عنوان کوفاکتور در گاما –کربوکسیلاسیون پس ترجمهای بقایای گلوتامیک اسید پروتئینهای خاصی در بدن، شرکت دارد. این پروتئینها شامل فاکتورهای انعقادی وابسته به ویتامینK – II (پروترومبین)، VII (پروکانورتین)، IX (فاکتور کریسمس)، X (فاکتور استوارت)، پروتئین C، پروتئین S، پروتئین Zv و فاکتور اختصاصی متوقف کننده رشد (Gas6) میباشد.
در مقایسه با سایر پروتئینهای وابسته به ویتامینK موجود در آبشار انعقاد خون، پروتئین C و پروتئین X نقش ضد انعقادی دارند. دو پروتئین وابسته به ویتامینK یافت شده در استخوان، استئوکلسین که پروتئین استخوانی G1a (گاما- کربوکسی گلوتامات) یا BGP نیز نامیده میشود و پروتئین G1a ماتریکس یا MGP میباشد. گاما- کربوکسیلاسیون توسط گاما – کربوکسیلاز وابسته به ویتامینK کاتالیز میشود. فرم احیا شدهی ویتامینK، ویتامینK هیدروکویینون، کوفاکتور اصلی گاما – کربوکسیلاز است. پروتئینهای حاوی گاما – کربوکسی گلوتامات را پروتئینهای G1a مینامند.
کمبود ویتامینK ممکن است در شرایط خاصی رخ دهد. این شرایط عبارتند از: دریافت ناکافی رژیم غذایی، سندرمهای سوء جذب (سیستیک فیبروز، بیماری کرون، کولیت اولسراتیو، بیماری ویپل، اسپرو سلیاک، سندرم روده کوتاه) و کاهش محلهای ذخیره سازی ناشی از بیماری سلولهای کبدی.
کمبود ویتامینK به طور مکرر در مبتلایان به بیماری مزمن کبدی مثل سیروز صفراوی اولیه، رخ میدهد. ضد انعقادهای کومارینی، مانند وارفارین، با مهار احیا شدن و باز گردش ویتامینK، وضعیت کمبود ویتامینK را به وجود میآورند. برخی آنتی بیوتیکهای سفالوسپورینی نیز(تداخلات را ببینید) ممکن است با مهار احیا و بازگردش ویتامین K، موجب ایجاد وضعیت کمبود ویتامین K شوند.
اخیراً دیده شده پروازهای فضایی نیز ممکن است متابولیسم ویتامینK را مختل کرده و نیز سبب بروز وضعیت کمبود ویتامینK شوند. علایم کمبود ویتامینK شامل به آسانی کبود شدن، خونریزی بینی، خونریزی گوارشی، منوراژی (افزایش حجم ومدت خونریزی قاعدگی) وهماچوری (خون در ادرار) است. کمبود مزمن ویتامینK همچنین استئوپورز و خطر شکستگی را افزایش میدهد. شواهدی وجود دارد که مصرف مداوم وارفارین نیز میتواند منجر به استئوپورز گردد.
ویتامینK1، علاوه بر اینکه به عنوان فیلوکویینون شناخته میشود، فیتونادیون و 2-متیل- 3 فیتیل -4و1-نفتاکویینون نیز نامیده میشود. زنجیره جانبی چربی دوستِ در موقعیت 3 حلقه نفتاکویینون قرار دارد. فرمول مولکولی آن C31H46O2 و وزن مولکولی آن 71/450 دالتون است.
ویتامینK2 یک نام کلی برای گروهی از ترکیبات ویتامینK است که مناکویینون نامیده میشوند. هومولوگهای مناکویینون با تعداد باقی ماندههای ایزوپرن تشکیل دهنده زنجیره جانبی مشخص میشوند. زنجیره جانبی در موقعیت 3 حلقه نفتاکویینونی قرار دارد.
نام شیمیایی گروه مناکویینونها 2-متیل – 3-تمام – ترانس -پلی پرنیل-4 و1- نفتاکویینونها است. مناکویینونهای دارای زنجیره جانبی با نزدیک به 15 واحد ایزوپرن نیز تشریح شدهاند. مناکویینونهای دارای 2 تا 13 واحد ایزوپرن در بافتهای انسانی و حیوانی یافت شدهاند. مناکویینونها را با اسم مناکویینون و شمارهای که به دنبال آن میآید، نشان میدهند. شماره به تعداد باقی ماندههای ایزوپرنی در ساختار مناکویینون اشاره دارد.
بنابراین، مناکویینون-4، یا به اختصار 4-MK، 4 باقیمانده ایزوپرنی در زنجیره جانبی را نشان میدهد. مناکویینون -7، 7واحد ایزوپرن در زنجیره جانبی را نشان میدهد. مناکویینونها همچنین ممکن است با تعداد کربنهای موجود در زنجیره جانبی نمایش داده شوند.
یک باقیمانده ایزوپرن حاوی 5 کربن است. بنابراین، مناکویینون-4 ویتامینK2 (20) نیز نامیده میشود و مناکویینون – 7، ویتامینK2 (35) نیز نامیده میشود. مناکویینون – 4، مناتترنون نیز خوانده میشود. فرآورده تخمیری سویا، ناتو (natto) غنی از مناکویینون – 7 است. مناکویینون -4 شکل غالب ویتامینK در مغز موش صحرایی است.
ویتامینK3 یا منادیون یک مشتق سنتتیک نفتاکویینون است. این ویتامین 2-متیل – 1، 4- نفتاکویینون نیز نامیده میشود. فرمول مولکولی آن C11H8O2 و وزن مولکولی آن 18/172 دالتون است. ویتامینK3 زنجیره جانبی چربی دوست ندارد.
اشکال مکمل غذایی ویتامینK، ویتامینK1 و K2 هستند.
***************
منبع: سامانه مکمل شناسی