ید و نقش آن در سلامت
ید یکی از ریزمغذی های ضروری برای بدن است که بیشتر در اقیانوسها یافت میشود. یون ید در اثر تابش پرتوهای خورشید به ید آلی تبدیل میشود که چون فرار است از سطح دریاها تصعید میشود. غلظت ید در آب دریا 50 تا 60 میکروگرم در لیتر و در هوا حدود 6/0 میکروگرم برای هر مترمکعب است. یدی که در آتمسفر قرار داد با ریزش باران به سطح خاک باز میگردد.
بارانها، سیلابها و یخبندانها ید موجود در خاک را شسته و به رودخانهها، دریاچهها و دریاها میریزند. بنابراین بیشتر نقاط دنیا، به ویژه مناطق کوهستانی با کمبود ید روبرو هستند. درمناطقی مثل ژاپن که مردم از جلبک ها استفاده می کنند ید مورد نیاز روزانه با مصرف این گیاهان دریایی تامین می شود درمناطقی که آب وخاک از نظر میزان ید فقیر است محصولات غذایی نیز ید کافی ندارند وتنها راه برای تامین ید مورد نیاز بدن افزودن آن به نمک خوراکی است.
متابولیسم ید در بدن:
در بدن افراد سالمی که در مناطق با ید کافی زندگی میکنند ، بین 10 تا 20 میلیگرم ید وجود دارد. از این مقدار، 70 تا 80 درصد آن در تیروئید ذخیره میشود. مهمترین مورد استفاده ید در بدن، شرکت در ساختن هورمونهای تیروئید است. اگرچه تیروئید، خود مکانیسمهایی دارد که میتواند کمبود جزیی ید را تا حدودی جبران کند ولی کمبود شدید ید موجب میشود که در عملکرد غده تیروئید اختلالهای شدیدی بروز کند.
مصرف روزانه ید در مناطق مختلف دنیا متفاوت است و از چندین میکروگرم (مناطق گواتر آندمیک) تا چندین میلیگرم (ژاپن) در روز میرسد. در کشورهایی که به نان و نمک و سایر اغذیهها مواد یددار اضافه میکنند (مانند کشورهای غربی) میزان مصرف روزانه ید تا 500 میکروگرم و در سایر کشورها میانگین مصرف روزانه بین 150 تا 200 میکروگرم است. روزانه هر فرد، به 150 میکروگرم ید نیاز دارد که 5 تا 10 درصد آن از راه آب و بقیه با مواد غذایی تامین میشود.
قسمت اعظم ید از طریق غذا یا آب به بدن میرسد و مقدار کمتری نیز از تجزیه مواد یددار بدن حاصل میشود. ید به سرعت از راه دستگاه گوارش جذب میشود و مقدار کمی از آن در مدفوع باقی میماند. تمام ید مصرف شده به سرعت در رودهها جذب میشود. روزانه 120 میکروگرم ید توسط تیروئید جذب میشود. تیروئید حدود 8000 میکروگرم ید در خـــود ذخیره دارد. روزانه 60 میکروگرم از ید جذب شده بدون تغییر میماند و 60 میکروگرم به صورت هورمونهای تیروئید به درون خون ترشح میشود.
هورمونها در یاختههای اعضای دیگر بدن- به ویژه کبد و کلیه- تجزیه شده، ید آزاد میشود. علاوه بر غده تیروئید، مخاط معده و غده پاراتیروئید نیز قادر به جذب و تغلیظ ید هستند.
هورمون های تیروئید پس از آن که در تیروئید ساخته شدند با جریان خون در سراسر بدن حرکت کرده و بسیاری از فعل و انفعالات شیمیایی قسمتهای مختلف بدن را کنترل می نمایند، این هورمون ها برای تکامل و عملکرد طبیعی بدن، مغز و دستگاه عصبی، برای حفظ گرمای بدن و انرژی ضروری هستند. اختلال در رشد مغزی وجسمی ،کری ولالی ولوچی چشم ، کاهش بهره هوشی کودکان ،کاهش قدرت یاد گیری وافت تحصیلی از دیگر عوارض کمبود ید است.
منابع غذایی ید:
اگرچه غنی بودن آب از ید برای تامین ید گیاهان و حیواناتی که از آن آب استفاده میکنند لازم است، تا انسان که از مواد گیاهی و حیوانی استفاده میکند بتواند آن را به مقدار کافی دریافت کند؛ معهذا مقدار یدی که بدن به طور مستقیم از آب دریافت میکند حدود 5 درصد نیازهای انسان را برآورده میسازد. بنابراین غنی بودن مواد گیاهی و حیوانی از ید برای دریافت کافی این ماده ضروری است. مقدار ید کمتر از 2 میکروگرم در لیتر در یک منطقه معمولاً با حالات کمبود ید همراه است.
در مناطقی که دچار کمبود ید نیستند، بیشتر دانههای غلات و حبوبات، میوهها و سبزیها از نظر مقدار ید فقیر هستند. اسفناج، شلغم، جعفری، کاهو، برگ درخت مو مقدار زیادی ید (هر کیلوگرم خشک آنها بیشتر از 1000 میکروگرم ید) دارند، کلم، نعناع، تربچه، پیاز، بامیه حاوی مقادیر متوسط ید هستند (یک کیلوگرم خشک هر یک از آنها بین 300 تا 600 میکروگرم ید دارد).
بدیهی است در مناطقی که میزان ید آب کاهش یافته، مقدار ید سبزیها کمتر از مقادیر ذکر شده است و با تشدید کمبود ید در این مواد، این عنصر به مقدار بسیار جزیی یافت میشود. مقدار ید در محصولات شیر و تخممرغ و مواد دیگر حیوانی متغیر است و به میزان ید خاک و بالنتیجه مقدار ید گیاهانی که حیوانات از آن تغذیه میکنند بستگی کامل دارد
غذاهای دریایی مانند صدفها و میگو از منابع غنی ید هستند ولی چون در برنامه غذایی سهم کمی دارند در تامین یـــد بـــدن انســـان اثــــر زیـــادی ندارند. در هر کیلوگرم ماهی آب شور 300 تا 3000 میکروگرم و ماهی آب شیرین 20 تا 40 میکروگرم ید دارد. میزان ید ماهی دریاچهها از دریاها کمتر است. از آن جا که اگر فردی بخواهد میزان ید روزانه خود را از محصولات دریایی تامین کند باید روزانه به طور مستمر بیش از 300 گرم از این مواد مصرف کند، بنابراین نمیتوان مصرف این مواد را به عنوان تنها راه پیشگیری از کمبود ید توصیه کرد.
منبع: دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت و درمان کشور