دکتر لادن گیاهی: بارداری سالم با بهره مندی هوشمندانه از توصیه های تغذیه ای

*************************************

ریشه و مادر اغلب بیماری ها را باید در بحث تغذیه جستجو کرد. قدم های اولیه و کلیدی برای حفظ و ارتقا سلامتی و توسعه و پیشرفت هر کشوری توجه به مساله تغذیه است. تغذیه نه تنها روی خود فرد تاثیر دارد بلکه تاثیرات نسلی و بین نسلی خواهد داشت، چرا که تغذیه روی بیان ژن ها تاثیر می گذارد و در واقع باعث تغیییرات اپی ژنتیکی در نسل های متمادی می شود.

 از مباحث اصلی و پایه ای تغذیه این است که بدانیم چه زمان، چه ترکیب غذایی و چه مقدار باید دریافت کنیم. هریک از این سه عامل مورد توجه قرار نگیرد، عوارض نامطلوب بر سلامتی در بلندمدت ایجاد می گردد. در واقع تمام بیماری های مزمن و غیرواگیر رابطه مستقیم با وضعیت تغذیه بیمار دارند و برای تامین سلامت جامعه، باید موضوع تغذیه مبتنی بر مرجعیت علمی، بیش از گذشته مورد توجه قرار گیرد.

از آن جایی که تغذیه مساله ای است که ما هر روز با آن سروکار داریم، شرایط به گونه ای شده که مردم به صورت علمی به آن نگاه نمی کنند و حتی قشر تحصیل کرده هم، به دلیل مشغله کاری، زمان لازم برای توجه به بهینه سازی و تعادل و تنوع غذایی را در نظر نگرفته و موضوع را خیلی جدی نمی گیرند.

از سوی دیگر، متاسفانه اکثر افراد دنبال راه حل های معجزه آسا هستند. در حالیکه تغذیه سالم و حفظ وزن با چیزهای معجزه آسا اتفاق نمی افتد ولی تصورات مردم به گونه ای شکل گرفته که به دنبال نسخه های سهل و یک شبه باشند.

رنج آور است که نگاه غیرعلمی به مباحث تغذیه در جامعه ما همه گیر شده است. مثلا چیزی که معمولا ذهنیت اولیه از تغذیه و مشاوره تغذیه است صرفا بحث وزن، چاقی و اضافه وزن است و این مساله انقدر جدی و مساله ساز شده که بر سایر جنبه های مهم تغذیه سایه افکنده است.

اما واقعیت این است که گرچه داشتن وزن صحیح بسیار مهم است ولی شاخص برای سلامتی بهینه نیست.گاهی اوقات کفایت دریافت یک جواب آزمایش را دال بر سالم بودن و کفایت سیری سلولهای بدن تلقی می کنیم، در حالیکه بدن یکسری مکانیزم ها دارد که همواره فاکتورهای خون را نورمال نگه می دارد، این در حالی است که در همان زمان سلولها ممکن است در حالت بهینه ای از نظر سطح آنتی اکسیدان ها، مواد مغذی و ویتامین ها نباشد.

مساله مهم دیگری که بسیار درگیر آن هستیم این است که مردم تصور می کنند که مصرف مکمل ها آنها را از دغدغه داشتن غذا و تغذیه سالم فارغ می سازد در حالیکه به هیچ وجه اینگونه نیست

همچنین موضوع دیگری که این روزها شایع شده، حذف یک طیف از ماده غذایی به بهانه سرد یا گرم بودن طبع آن ماده غذایی است.مثلا یکی از توصیه هایی که به زوجین مبتلا به باروری می شود حذف کامل لبنیات است این در حالی است که در جامعه ما سرانه مصرف لبنیات به شدت پایین است و درصد بالایی از خانم هایی که برای بارداری مراجعه می کنند کمبود دریافت منابع کلسیم دارند که از طریق منابع گیاهی هم تامین نمی شود. در حالیکه می توان با توجه به طبع فرد و در نظر گرفتم طبع مواد غذایی مختلف بدون حذف یک گروه غذایی با یک رژیم متعادل کمبود کلسیم را جبران کرد.

نکته دیگر که ضرورت دارد به آن توجه شود، این است که هر جراحی و یا جراحی زیبایی، اندیکاسیون خاص خودش را دارد، در هر سنی و هر شرایطی امکان یکسری جراحی ها وجود ندارد، ولی متاسفانه خطری که جامعه امروز ما را تهدید می کند استفاده از دستگاه ها، جراحی های نابه جا، انواع ماساژها و ژل ها برای کاهش وزن است که متاسفانه به دلیل عدم آگاهی عمومی، این قبیل اقدامات طرفداران زیادی دارد.

ده ها مثال دیگر در جامعه ما وجود دارد که نیازمند اطلاع رسانی صحیح است. در فضای مجازی از اسم متخصصین سوء استفاده می شود و هر مطلب علمی یا غیر علمی را از قول ایشان نقل می کنند و کسی هم با انتشار دهنده ها کاری ندارد. هرچیزی با وجود اینکه تاییدیه وزارت بهداشت ندارد، ولی تبلیغ می شود. یک موضوع دیگر، بحث سوء استفاده از طب سنتی است. متاسفانه برخی افراد، مطالبی را به طب سنتی و اسلامی نسبت می دهند که پایه علمی و اثبات شده ای نه در طب سنتی و اسلامی و نه در طب نوین ندارند.

یکی از مشکلات بسیار شایع در زنان و دختران ایرانی، سندروم تخمدان پلی کیستیک است. PCO پایه ژنتیک دارد و خط اول درمان برای این افراد اصلاح شیوه زندگی و تغذیه آنهاست این افراد معمولا اضافه وزن و چاقی شکمی دارند و ریشه این مشکل معمولا به زمان و ترکیب دریافت مواد غذایی آنها مرتبط است.

هورمون هایی که سوخت و ساز بدن ما را تنظیم می کنند در طی شبانه روز با آهنگ نبظی و با هورمون های جنسی در ارتباطند که نتیجه این ارتباط حفظ تعادل بدن و قدرت باروری است. حال زمانیکه دریافت مواد غذایی با فواصل زمانی زیاد و به تبع آن با نوسانات قند خون و اختلال در این تعامل صحیح هورمونی مواجه می شود، تخمک گذاری بهینه مهار می شود و در نتیجه شانس باروری کاهش می یابد.

چاقی و اضافه وزن خطر سقط را  و ناباروری را چه در مردان و چه در زنان افزایش می دهد. امروزه کشور ما در مصرف چربی های ترانس، غذاهای دودی شده و ذغالی و فست فودها در وضعیت نامطلوبی به سر میبرد. همه این عادات بد غذایی روی قدرت حرکت اسپرم ها، تعدا اسپرم ها،کیفیت تخمک،بلوغ تخمک و تخمک گذاری تاثیر دارد. عدم دریافت کافی آنتی اکسیدان های موجود در میوه ها و سبزیجات روی قدرت باروری و حفظ باروری موثر است.

دریافت به موقع  ریز مغذی ها و درشت مغذی ها، پروتیین، کربوهیدرات و چربی ها، دقت در روغن های مصرفی و پرهیز از روغن های هیدروژنه و نباتی، پرهیز از مصرف غداهای کنسروی و نگه دارنده ها برای حفظ سلامت DNA اسپرم و تخمک حایز اهمیت است.

تاثیری که تغذیه در دوران جنینی و 1000 روز اولیه زندگی فرد دارد تاثیری غیرقابل بازگشت در طول حیات یک فرد و در پیشگیری از بیماری های غیرمزمن دارد. در واقع زمینه فشار خون، دیابت، بیماری های قلبی و عروقی و حتی زمینه  بیماری هایی چون بیش فعالی و اوتیسم به تغذیه مادر در دوران جنینی برمی گردد.

زمانبندی دریافت غذایی در دوران بارداری نیز حایز اهمیت است. برای مثال، اگرمادری تا 9 صبح صبحانه نخورد در واقع بیش از 12 ساعت دریافت نداشته است و تاثیری که عدم تعادل های سطح قندخون روی پاسخ های متابولیکی جنین خواهد داد، غیر قابل بازگشت می باشد.

بنابراین تمام پاسخ های متابولیکی، هورمونی وعروقی در دوران جنینی ساخته می شود که ریشه در وضعیت تغذیه مادر در بارداری و حتی قبل از بارداری دارد.

تغذیه موثر برای آمادگی بارداری از 2 تا 3 ماه قبل باید شروع شود. مثلا چنانچه مادری مبتلا به PCO و مقاومت به انسولین است باید از قبل از بارداری الگوی تغذیه خود را اصلاح کند و درصدی از اضافه وزن را کم کند. یا اگر مادری فقر آهن و یا کمبود ویتامین D دارد به دلیل موثر بودن اینها بر پذیرش اندومتر باید با مکمل ها و تغذیه مناسب به وضعیت طبیعی برگردد.

در هنگام بارداری میزان روی، نسبت صحیح پروتئین های حیوانی و گیاهی و نوع اسیدهای چرب دریافتی که شامل روغن زیتون و روغن ماهی های آب سرد است مفید می باشد.

نسبت دریافت ریز مغذی ها و درشت مغذی ها به یکدیگر نیز اهمیت دارد. مثلا نسبت اسیدهای آمینه دریافتی، اسیدهای چرب دریافتی و مواد مغذی دریافتی مهم است.

در این جا باید به این نکته اشاره کنیم که برنامه ریزی متابولیکی و جنینی که بیانگر اثرات تغذیه مادر بر سلامت جنین است، از مباحث و تازه های علمی جدید می باشد و هرچه بیشتر علم ژنتیک و اپی ژنتیک پیشرفت می کند، بیشتر می توان این تاثیرات را پیگیری کرد. اما چون بحث سلامت جنین و تکامل جنین یک موضوع چند علیتی است و نمی توان ضریب تاثیر عوامل تغذیه ای را از غیر تغذیه تفکیک نمود و این موضوع بیان اثرگذاری تغذیه ای را پیچیده می سازد.

زمانیکه کودک به دنیا آمد، مهمترین و سالم ترین تغذیه شیر مادر است. شیر هر خانمی با خانم دیگر و ترکیب شیرهفته اول با هفته بیستم متفاوت است و متناسب با نیاز آن کودک تغییر می کند. اما به طور کلی دریافت به موقع آهن و ویتامین A+D حایز اهمیت است.مهمترین مشکل تغذیه ای شیرخواران، از زمان شروع تغذیه تکمیلی کودک است زیرا اغلب مادران آموزش صحیح در این مورد ندیده اند.

حال اگر برای رشد قدی کودک مراجعه شود، معمولا پس از چک کردن آهن و ویتامین D به او روی تجویز می شود ولی محدود، چون مقدار بیش از حد آن ممکن است بلوغ را به جلو بیاندازد. برای رشد ذهنی کودک هم دریافت Omega3 چه در دوران بارداری و چه شیردهی موثر است.

بنابراین رشد قدی و دهنی متعادل کودک به تغذیه دوران جنینی، شیردهی، دریافت به موقع مکمل آهن و A+D و تغذیه مکمل صحیح بستگی دارد.

آنتی اکسیدان ها در میوه های پررنگ نارنجی، قرمز و سبز وجود دارند وهمچنین حبوبات و به خصوص جوانه ها هم منبع غنی از آنتی اکسیدان ها هستند. مهم است که حجم ورودی اکسیدان ها به بدن، بیشتر از آنتی اکسیدان های تولیدی در بدن و دریافتی از موادغذایی نشود.

اکسیدان ها فقط از راه تغذیه وارد بدن نمی شوند. آلودگی های محیطی، عوامل استرس زا و ... همگی اکسیدان هستند . مثلا خانمی که PCO دارد به دلیل اینکه سوخت و ساز بدن او به گونه ای است که عوامل اکسیدیتیو را بیشتر تولید می کند نیاز آنتی اکسیدانی بیشتری دارد یعنی در رژیم غذایی او گوشت کمتر و سبزیجات و میوه های بیشتر لازم است.

مساله ای که وجود دارد این است که تجویز رژیم های غذایی فردی باید با توجه به شرح حال بینی، بیوشیمیایی، بیوشیمیایی، مسایل خانوادگی، محیطی و روانشناختی اش انجام شود. زیرا تغذیه و رژیم غذایی صرفا بحث کالری نیست، کالری یک قسمت از بحث رژیم درمانی و تنظیم برنامه غذایی است.

برای انجام مشاوره رژیم درمانی علاوه بر داشتن آگاهی و دانش در مورد موادغذایی باید جنبه های اجتماعی ، روانشناسی و ژنتیک  موثر تغذیه را مدنظر قرار داد. در واقع تاثیر غذای یکسان در بدن افراد مختلف با توجه به عوامل فوق می تواند بسیار متفاوت باشد.

جامع به دانش، داشت. زیرا زمانی که یک غذای یکسان را چندین نفر میل می کنند اثرات مختلفی با توجه به فاکتورهای گفته شده روی بدنشان دارد.

در ایران هریک از مناطق مختلف الگوی غذایی خاص خودشان را دارند. مثلا اقوام لر و سمت ایلام بیشتر از غذاهای گوشتی و کبابی با ذغال شده استفاده می کنند و مردم سمت آذربایجان نسبت به آنها حبوبات و سبزیجات بیشتری استفاده می کنند.

هرچه در عادات غذایی منطقه ای مصرف گوشت قرمز کمتر و سبزیجات بیشتر دیده شود طبیعتا عادت غذایی سالم تری تلقی می شود. اگر در عادت غذایی کشورها هم دقت کنیم ژاپن به دلیل مصرف زیاد غذاهای دریایی و مصرف سبزیجات و مصرف کم گوشت قرمز، می توان گفت که عادت غذایی خوبی دارند.

امروزه بهترین الگوی غذایی که می تواند از بیماری های مزمن جلوگیری کند الگوی غذایی مدیترانه ای است زیرا در این الگوی غذایی مصرف حبوبات زیاد، گوشت کم،کربوهیدرات ساده کم، غذاهای دریایی و روغن های سالم زیاد و سبزیجات پایه این الگو می باشد.

در مواقعی که فرد با یک رژیم غذایی متعادل و متنوع به علت شرایط خاصی که دارد نتواند نیاز پایه اش به طور بهینه تامین نماید، استفاده از مکمل های غذایی لازم است. به طور مثال زمانیکه فرد دچار کمبود آهن یا ویتامین D است، به هیچ عنوان این کمبود با تغذیه برطرف نمی گردد و یا برای کودکان زیر دوسال مکمل آهن و ویتامین A+D ضروری است.

ولی نکته حایز اهمیت در مصرف مکمل ها اینست که مکمل ها بدون وجود رژیم غذایی متعادل و متنوع نمی تواند اثرات سلامت بخشی را داشته باشند.

متاسفانه معمولا 20 درصد زنان سنین باروری دچار کم خونی فقر آهن هستند. خستگی عمومی، ضعف، کوتاهی نفس، گیجی، خوردن چیزهای نامعمول مثل یخ و خاک در موارد شدید کم خونی خوردن، گزگز شدن دست و پا، زخم در دهان، احساس سرما در دست و پا، تپش و ضربان قلب نامنظم، سردرد، ناخنهای شکننده از علایم کم خونی هستند. زنانی که دچار کم خونی هستند، حتما باید قبل از بارداری آن را اصلاح کنند. زیرا خطر سقط، زایمان زودرس و نوزاد زیر وزن طبیعی در این موارد افزلیش می یابد. مدت مصرف مکمل آهن با توجه به شدت کم خونی و عامل کم خونی در افراد متفاوت است.

وجود مقدار کافی روی در حفظ سلامت باروری به ویژ در آقایان حایز اهمیت است. وجود میزان کافی این ماده معدنی برای تشکیل فرم اسپرم و متابولیسم هورمون ها در باروری ضروری است. سلنیوم نیز از مهمترین مواد معدنی است که در عملکرد طبیعی بیش از 30 آنزیم در بدن، متابولیسم تستسترون تاثیر دارد و اثرات آنتی اکسیدان آن برای مورفولوژی (شکل ظاهری) و حرکت طبیعی اسپرم ضروری است.

البته واقعیت این است که کلیه ویتامین ها و مواد معدنی برای تقویت باروری نقش حیاتی دارند و هریک اثر سینرژی بر دیگری دارند و نمی توان گفت که یک ویتامین از ویتامین های دیگر مهمتر است. روی، اسید فولیک، آهن، ویتامین C ، ویتامین B6 ،سلنیوم، ویتامین D و منیزیم همگی بر حفظ قدرت باروری موثر هستند.

****************

منبع: سامانه مکمل شناسی