بر اساس دستورالعمل سازمان غذا و دارو، سایت هیچگونه فعالیتی در راستای فروش مکمل های غذایی ندارد.

راهی برای توسعه تولید داخلی مکمل های غذایی

دکترمحمد رضا سیاهی
رئیس دانشگاه داروسازی تبریز
وی با 30 سال سابقه ی هیئت علمی و با درجه ی استاد تمام در زمینه ی  کنترل دارو بر مسند ریاست دانشگاه داروسازی تبریز نشسته است. با او در مورد مکمل های غذایی و ضرورت تمرکز بر تولید آن ها به گفتگو نشسته ایم. در این نشست صمیمانه، بحث های متعدد دیگری نظیر معافیت مکمل های غذایی از مالیات ارزش افزوده و  همچنین بحث عوام فریبی در حوزه مکمل های غذایی نیز مطرح شد.

******************************************

ریزمغذی ها در گذر تاریخ

از زمان های بسیار دور، بشر به نقش تغذیه در تامین سلامت خود پی برده بود و به مرور در طول سالیان بعد توانست انواع تغذیه و مواد تغذیه ای مورد استفاده خود را طبقه بندی کرده و در نهایت به مواد غذایی ای دست پیدا کند که کمبود آن ها می تواند سلامتی فرد را تهدید کند. معروفترین مثال را در این خصوص می توان کمبود ویتامین ث در خصوص بیماری سکوربوت دانست.

همچنین کمبود ویتامین های گروه B  که به این نتیجه رسیده اند که در بیماری های عصبی  و حساسیت های عصبی میتواند تاثیر داشته باشد. یا در رابطه با برخی بیماری ها، ویتامین E  و C که از آن ها با عنوان آنتی اکسیدان یاد می شود، میتوانند بسیاری از واکنش هایی که موجب آسیب سلولی و آسیب بافتی شود را مهار کند.

همچنین برخی از ویتامین ها مانند ویتامین K که در فرایند مربوط به انعقاد خون در موارد خونریزی نقش دارد و برای افرادی که با کمبود ویتامین Kمواجه هستند ممکن است خطر آفرین باشد. این موضوع در خصوص کمبود مواد معدنی در مصرف روزانه نیز صادق است. چرا که کمبود برخی عناصر می تواند منشا بسیار زیادی از بیماری هایی باشد. به عنوان مثال عنصر روی و یا سلنیوم در برخی از واکنش های ایمنی بدن نقش دارند. 



سوء استفاده از مکمل های غذایی

درباره ی استفاده از مکمل ها باید گفت که در مرحله ی مصرف، اثر آن ها را به صورت واضح نمیتوان ردیابی و ملاحظه کرد. به این جهت اگر احیانا فرد مصرف کننده دچار بیماری دیگری شود یا اینکه سلامت وی علی رغم مصرف مکمل ها ارتقاء پیدا نکند، مکمل متهم به عدم حفظ سلامتی نیست. این موضوع، کاملا برخلاف دارو است. معمولا در باره ی اثر بخشی داروها میتوان گفت که اثر بخشی دارو، توسط بیمار هم قابل مشاهده است.

مثلا در صورت مصرف آنتی بیوتیک ها مریض اذعان میدارد که تب کنترل شده است. اثر بخشی برخی دیگر از داروها نیز با معاینات پزشکی تشخیص داده می شود، مثل اختلالات قلبی که با داروهای قلبی درمان می شوند، پزشک با معاینات خود می تواند پی ببرد که آیا دارو به میزانی که توقع می رفت، اثر گذاشته است یا خیر. برخی دیگر از دارو ها را نیز با تست آزمایشگاهی میتوان اثرگذاری آن را ارزیابی کرد و به نتیجه رسید همانند داروهای وارفارین و یا قند خون.

اما درباره ی مکمل ها متاسفانه شاخص ارزیابی واضحی موجود نیست و اثر بخشی به سهولت مشاهده نمی شود. بنابراین اطمینان از اینکه سازنده ها از مواد اصلی استفاده کرده اند و یا اینکه شبکه ی توزیع به خوبی در همه ی بخش ها کار خود را انجام داده است یا خیر، بسیار دشوار می شود. به این جهت، باید گفت که امکان سوء استفاده از مقوله مکمل های غذایی برای افراد سودجو فراهم است.

قاچاق مکمل های غذایی

مکمل ها در بحث اقتصاد دارو جایگاه ویژه ای دارند چه در اقتصاد سالم دارو و چه در اقتصاد ناسالم دارو. امروزه مشخص شده است که مکمل ها به علت اینکه الزامی برای مصرف آن وجود ندارد و جزء درمان نیست و یا اینکه کنترل قیمتی روی آن وجود ندارد، محل سودآوری مناسبی برای شرکت های تولید کننده، وارد کننده و حتی داروخانه ها و محل های توزیع نسبت به سایر دارو هاست. این موضوع  باعث می شود از طرق غیر قانونی اعم از تبلیغات اغواگرایانه، قاچاق، تقلب و ده ها شیوه دیگر، سود های نجومی در این حوزه به وجود آید. به همین دلیل باید گفت که مکمل ها برای قاچاقیان و افراد سودپرست، گزینه بسیار مناسبی هستند

همانطور که اشاره شد تقلبات موجود در مکمل ها از لحاظ سودآوری می تواند ضریب بسیار بالایی داشته باشد. در آذربایجان شرقی با توجه به اینکه با مرزهایی از ترکیه، کردستان عراق و آذربایجان نزدیک است، بررسی هایی روی داروها و مکمل های مکشوفه قاچاق صورت گرفت و نشان داد که این اقلام ممکن است حتی تا حدود ده درصدی سهم بازار را در اختیار بگیرند که واقعا درصد بالایی است.

نکته ی قابل توجه درباره ی این اقلام قاچاق این بود که تعداد بسیار زیادی از این ها شامل مکمل ها بوند که با بسته بندی های شیک و برچسب های ساخت کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی، وارد کشور شده بود. از طرفی پیش از این شاهد بوده ایم که بالای 90 درصد داروهای قاچاق تقلبی بوده اند. در یک بررسی بر روی مکمل های گلوکوزامین، به این نتیجه رسیدند بخشی از مکمل های گلوکوزامین محتوی حتی یک میلی گرم گلوکزامین نبوده و یا اینکه ادعای انجام گرفته بر روی برچسب آن ها دقیق نیست. به نحوی که بر روی برچسب هزار میلی گرم قید شده و این درحالی است که تنها 100 میلی گرم را داراست. این نشان میدهد که مکمل ها میتوانند انتخاب مناسب برای سودجویان و قاچاقچیان است.

حتی اگر شبکه های توزیع مطمئنی هم در کشور وجود داشته باشد، قاچاق میتواند در کنار آن ها قرار گیرد و تشخیص داده نشود. اصطلاحی که در این میان وجود دارد، قاچاق های قانونی است. که عبارت است از کالایی که مجوز های لازم را داراست، ثبت شده  و از طریق مبادی گمرک وارد شده است. اما بهنگام ورود، آن را در ردیف تعرفه خود معرفی نمی کنند. در چنین شرایطی هم حقوق قانونی و گمرکی را کمتر پرداخت می کنند و هم بحث های سلامت و نظارتی را تا حدودی دور می زنند.

مکمل های غذایی و چتر سازمان های بیمه گر

در بحث مکمل ها به علت ویژگی هایی که دارند مورد تایید بیمه نیستند و توزیع آن ها صرفا از طریق شرکت های پخش معتبر و فروش آن ها صرفا از طریق داروخانه ها، صورت می گیرد و به این شکل، مصرف کننده می تواند با خیالی آسوده آن ها را تهیه کند. در بررسی که اخیرا درباره ی سهم بازار دارو در بخش خصوصی و دولتی داشتیم، دو منحنی را مورد بررسی قرار دادیم. یکی در بخش فروش دارو درباره ی مطالبات بیمه و دیگری فروش دارو بر حسب گزارش خرید از شرکت ها. در نهایت اختلافی را بین این دو منحنی شاهد بودیم. در خرید از شرکت ها سهم داروخانه ها افزایش نشان داده اما در مطالبات بیمه کاهش نشان میدهد. تصور من این است که بخش عمده ای از این اختلاف به سهم مکمل ها بستگی دارد. بخشی از دارو هایی که  جزء لیست مورد قبول بیمه نیست. البته داروهای بسیاری جز این دسته هستند اما مکمل ها سهم بالایی دارند.

ضرورت توسعه سرمایه گذاری ها در تولید مکمل های غذایی 

سرمایه گذاری در حوزه مکمل های غذایی موضوع بسیار مهم و سرنوشت سازی برای صنعت دارویی کشور تلقی می شود. واقعیت این است که توسعه ی تولید مکمل های غذایی، از نظر تکنیکی، کار دشواری نیست و نیاز به ماشین آلات فوق العاده و دانش چندان پیچیده ای ندارد. به این جهت فرصت بسیار مغتنمی  است که شرکت های تولیدی باید به آن توجه کنند. 

از سوی دیگر به دلیل هزینه ی نسبتا بالایی که مکمل ها ممکن است برای خانوارها داشته باشند باید  از یک طریق مطمئن و با قبول مسئولیت مشخص و ثبت  شده نسبت به این مسئله توجه شود که یکی از این راهکارها، توسعه صنعت داخلی است. 

نکته دیگری که در این میان وجود دارد این است که به هر حال به مواد موثره مکمل های تولید داخل، بهتر می توان اطمینان کرد. چرا که نظارت بیشتر و قوی تری می توان نسبت به آن صورت دارد. بنابراین سلامت مردم حکم می کند که تولید مکمل های غذایی با سرعت و شدت بیشتری در کشور دنبال شود.

مکمل های غذایی و مکمل های دارویی

مکمل های غذایی از نظر من اصطلاح درستی نیست. اگر مکملی جزء گروه های غذایی است مثل گروه ویتامین ها، چه اثر درمانی داشته باشد و چه اثر پیشگیری کننده باشد وقتی به صورت شکل دارو در می آید، به نظر من داروست. این به آن معناست که وقتی ویتامین ث تبدیل به کپسول شد و شکل دارویی گرفت، باید آن را جزء دارو دانست و مکمل دارویی است. به طور کلی می توان گفت که فراورده ای که در شرکت داروسازی و به فرم دارو تولید می شود مکمل دارویی است. 

البته سخت گیری های مقرراتی و نظارتی که درباره ی دارو استفاده می شود، در بحث مکمل ها به مراتب ساده تر است. به همین لحاظ بر روی مکمل ها قید می شود که این فرآورده به منظور پیشگیری، درمان و تشخیص بیماری نیست. به این معنی که این محصول صرفا قرار است که به سلامتی فرد کمک کند. 

معافیت مکمل ها نسبت به مالیات ارزش افزوده 

نظر بنده این است که درباره ی تولید داخل باید این مورد انجام گیرد. تا بتوان به عنوان یک مزیت درنظر گرفته شود تا بتوان حمایت از تولید داخل را به معنای واقعی کلمه نشان دهیم. 

گسترش تبلیغات مکمل های غذایی و دارویی 

سخت گیری هایی درباره ی تبلیغات توسط اداره کل مربوطه انجام می گیرد. اما باید گفت که تبلیغات اگر جنبه ی اطلاع رسانی داشته باشد، بدون اشکال است و میتوان نقش مکمل ها را در حفظ و ارتقاء سلامت به عوام شناساند. ولی مساله این است که بسیاری از برنامه های اطلاع رسانی، از حد و مرز خود جلو تر رفته و وارد فاز تبلیغات و القای مصرف می شوند. یا اینکه اهدافی همچون القای علمی بودن را دنبال می کنند. شاهد هستیم که در برخی تبلیغات، ابتدا موضوع علمی رامورد بحث قرار می دهند که گاهی نیز ارتباط مستقیمی با محصول ذکر شده ندارد و سپس به صورت مشخص درباره ی محصول مورد نظر صحبت شده و این محصول مورد تبلیغ قرار میگرد. 

اطلاع رسانی باید به نحوی انجام گیرد که به صورت شفاف اطلاعات علمی را به مخاطب انتقال دهد. بسیاری از مکمل ها تحت عنوان درمانی نیستند و به عنوان درمان های جانبی در نظر گرفته می شوند. اطلاع رسانی اگر منطبق بر یک نقشه راه و ضابطه مند صورت بپذیرد، در هیچ کجا مشکل ساز نیست. 

فرهنگسازی

متاسفانه گاهی اوقات شاهد آن هستیم که مردم به کیفیت مکمل های غذایی تولید داخل اطمینان لازم را ندارند. آن ها تصور می کنند که اگر مکمل تولید داخل با قیمت پایین تر عرضه می شود، پس خواص مورد نیاز را دارا نیست. در صورتی که این ذهنیت، کاملا خطا است. در برخی از کشور ها هزینه ی ساخت و تولید مواد اولیه بسیار بالاست. علاوه برآن هزینه های مالیاتی وگمرکی نیز افزوده شده و باعث به وجود آمدن قیمت بالا برای یک فراورده وارداتی می شود که در نهایت در مقایسه با فراورده تولید داخل هزینه بسیار بالاتر است. 

افزایش مشوق ها برای ورود بخش خصوصی 

واقعیت این است که سرمایه گذاری در بخش تولید دارو از نظر اقتصادی، یک سرمایه گذاری دیرجواب ده تلقی می شود. یعنی بازه زمان برای جوابگویی آن بسیار طولانی تر از سایر صنایع است. ضمن اینکه میزان سرمایه گذاری نیز در این صنعت باید زیاد باشد تا به نتیجه آن بتوان امیدوار بود. به همین دلیل ورود به این حوزه ممکن  است برای سرمایه گذار بخش خصوصی چندان جذاب نباشد.

به عبارت روشن تر، سود دارو برای سرمایه گذار خصوصی، قانع کننده نیست و در نهایت گریزی وجود ندارد جز شرایطی که امروز در صنعت ما حاکم شده است. یعنی سهم بخش دولتی در زمینه دارو سازی ها بیشتر شده است. تا زمانی که سود دارو در زمینه تولید پایین است بخش خصوصی تمایل دارد تا در زمینه ی بازرگانی و تجارت دارو فعالیت داشته باشد. در واقع مشوق های ورود بخش خصوصی باید بیشتر شود و ساختارهای ورود بخش خصوصی باید تقویت شود.

حمایت از تولید تحت لیسانس

اما موضوع حائز اهمیت دیگر، ضرورت توسعه تولید در داخل کشور با لحاظ شرایط تحت لیسانس است. به این منظور تولید یک فراورده در داخل کشور و تحت نظارت یک کمپانی معتبر خارجی و صاحب دانش فنی انجام گیرد. این موضوع برای شرکت های داروسازی میتواند موجب ارتقاء کیفیت شود. زیرا برای اینکه بتواند داروی تحت لیسانس را با کیفیت مطلوب تولید کند، مجبور به ارتقاء کیفیت در همه ی بخش هاست که در نهایت باعث پیشرفت شرکت است. این موضوع می تواند به چرخه ی اقتصاد دارو کمک کند و بحث پیشرفت های هر چه بیشتر در زمینه ی داروسازی گردد.

******************

منبع: سامانه مکمل شناسی به نقل از نشریه درمان یاب




پیشنهاد خواندنی

خار گل گیاهی برای حفاظت از کبد مشاهده
خار گل گیاهی برای حفاظت از کبد