تهویه غیرتهاجمی/ رهایی از عوارض تهویه مکانیکی

دکتر عاطفه فخاریان، فوق تخصص بیماری های ریه و استادیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی است. او تهویه غیرتهاجمی را روشی ارزشمند در درمان بیماران مبتلا به نارسایی تنفسی می داند. به نظر ایشان، بیماران مبتلا به برونشیت مزمن وبرخی دیگر از بیماران، می توانند با استفاده از این روش به کاهش چشم گیر هزینه های بستری بیماران و نیز کاهش مرگ و میر امیدوار باشند. 

بیماری مزمن انسدادی ریه را باید یکی از شایعترین علت مرگ و معلولیت ناشی از بیماریهای ریوی دانست . این بیماری طبقه بندی وسیعی شامل گروه بیماری ‌های همراه باانسداد مزمن جریان هوا بداخل یا خارج ریه است. انسداد راه‌هوایی نوعی تنگی منتشر در راههای هوایی است که مقاومت در برابر عبور هوا را بالا می‌برد. بیماری‌هایی مثل برونشیت مزمن، برونشکتازی، آمفیزم وآسم درگروه بیماری‌های مزمن انسدادی ریه قرار می‌گیرند.

دکتر عاطفه فخاریان، فوق تخصص بیماری های ریه و استادیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در این خصوص می گوید: «در حال حاضر چهارمین علت مرگ و میر در جهان را  بیماری های مزمن تنفسی  تشکیل می دهد که در راس  آن بیماری" COPD "می باشد  و با توجه به وضعیت موجود در جهان بنظر می رسد که این آمار در  5 تا 10 سال آینده به دومین علت  نیز برسد.»

به گفته فخاریان، «بیماری COPD یا برونشیت مزمن، بیشتر ناشی از استنشاق دخانیات است و سبب سرفه و خلط  و تنگی نفس می شود . افراد مبتلا دچار افت FEV  در تست اسپیرومتری می شوند که این افت غیر قابل برگشت می باشد.»

بسیاری از متخصصان اعتقاد دارند که این بیماری در میانسالی علامت دار می شود ولی شیوع آن با بالا رفتن سن ، افزایش می‌یابد . اگر چه بعضی از عملکردهای ریه مثل ظرفیت حیاتی و حجم بازدمی با افزایش سن کم می شود ولی COPD باعث تشدید بسیاری از این تغییرات می‌شود و بالاخره راههای هوایی را مسدود می‌کند وحالت الاستیک ریه را مختل می‌کند[آمفیزم] بنابراین تغییرات بیشتری را در نسبت تهویه پرفیوژن افراد سالخورده مبتلا به COPD بوجود می‌آورد.

سیگار مهم‌ترین عامل ایجادکننده این بیماری است. از عوامل دیگر زمینه ارثی، آلودگی هوا و تماس شغلی (زغال‌سنگ، پنبه و غلات) را می‌توان نام برد. 

فخاریان درباره عوامل موثر در ایجاد بیماریهای مزمن تنفسی می گوید: «متاسفانه استفاده زیاد از دخانیات و قلیان و همچنین مواد مخدر استنشاقی سبب ابتلا تعداد زیادی از افراد به این بیماری می گردد. همچنین از دیگر موارد مورد توجه، آلودگی هواست که یکی دیگر از علل این بیماری است.» 

این فوق تخصص ریه در این خصوص ادامه می دهد: «آلاینده ها و موادی که در برخی مشاغل افراد با ان در تماس می باشند سبب مشکلات تنفسی در افراد مورد مواجهه با آن ها خواهد شد لذا می توان آنرا به عنوان عامل دیگری در این مورد نام برد و در آخر افراد با زمینه آلرژیک که در معرض مواد آلرژی زا قرار می گیرند بخشی از بیماران مزمن تنفسی را شامل می شوند.»

برنامه ریزی و اهداف عبارت اند از: بهبود تبادل گازی ، توقف استعمال دخانیات ، بهبود الگوهای تنفسی ، به حداکثر رساندن مراقبت از خود ، افزایش تحمل فعالیت ، پاکسازی موثر راههای هوایی، افزایش توانایی در امر تطابق ، بهبود کیفیت زندگی با رعایت دقیق برنامه درمانی در بیمارستان و منزل است. 

دکتر فخاریان درباره اقدامات درمانی هر یک از گروه های در معرض خطر بیان می دارد: «بدیهی است که اقدامات مناسب جهت ترک دخانیات شامل: اطلاع رسانی و آموزش همگانی از دوره ابتدایی و دبیرستان و دانشگاه بسیار مفید خواهد بود. همچنین محدود کردن استفاده دخانیات در مکان های عمومی نیز می تواند کمک کننده باشد و از دیگر موارد مورد توصیه جهت این افراد کلینیک های ترک سیگار و ترک اعتیاد و حمایت از این افراد در پیشگیری از بیماری های مزمن تنفسی است. در بیماران مبتلا به بیماری های مزمن تنفسی معاینات پزشکی دوره ای و استفاده از اقدامات درمانی کمک کننده است.»

این عضو هئیت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در مورد عامل آلودگی هوا می گوید: «در مورد آلودگی هوا ترویج استفاده از وسایل نقلیه عمومی و بهبود کیفیت سوخت خودروها و تنظیم موتور وسایل نقیله و دور کردن کارخانه های آلاینده ها از شهر ها می توانند کمک به سزایی  در پیشگیری ازایجاد بیماری و همچنین جلوگیری از حملات حاد بنماید.»

دکتر فخاریان در ادامه در خصوص راه های جلوگیری از این بیماری در افراد در معرض خطر گفت: «در مورد آلاینده های شغلی استفاده از ماسک، تهویه مناسب کارگاه ها و جلوگیری از فعالیت غیر قانونی کارگاه های کوچک که سبب ابتلا افراد به این بیماری ها را می شود بسیار مفید و مناسب می باشد.»

این فوق تخصص ریه درمورد بیماران با زمینه آلرژیک اظهار داشت: «طبیعتا دور کردن افراد از آلرژن ها در سالهای ابتدای زندگی بسیار حائز اهمیت می باشد و متاسفانه غذاهایی که مواد نگهدارند و افزودنی دارند از مواردی هستند که باعث تحریک آلرژی می گردد و لذا آموزش به افراد درخوداری از مصرف این مواد داده شود . بسیاری از مواد ضدعفونی کننده ،مواد بهداشتی و ارایشی سبب تحریک الرژی میشود و بهترین راه دوری جستن از این مواد است. در صورت وجود آلرژی مستمر، مراجعه افراد به پزشکان لازم است تا با در مان های مناسب از ایجاد بیماری های مزمن غیر قابل برگشت جلوگیری نماید.»

فخاریان درباره اقدامات درمانی این بیماران می گوید: « استفاده از اسپری ها جهت بهبود وضعیت راه های هوایی و استفاده از دارو های ضد حساسیت می تواند کمک کننده باشد. اما در مواقع شدید بودن بیماری ها استفاده از اکسیژن کمکی و دستگاههای کمک تنفسی جزء موارد قابل اجرا می باشد.»

این فوق تخصص ریه افزود: «بدیهی است در مواردی که تغیرات غیر قابل برگشت و شدید در سیستم تنفسی وجود داشته باشد پیوند ریه در نظر گرفته میشود، بنابراین یادمان باشد برای جلوگیری از بیماری های مزمن تنفسی، پیشگیری، بهترین، ارزانترین و موثرترین راه می باشد.»

از سالها پیش که تلاش برای درمان «سندرم های کاهش تهویه» آغاز گردید، انجام تهویه به روش های غیر تهاجمی نیز مورد توجه بوده است، اما اخیراً توجه بیشتری به این موضوع معطوف گردیده است. به اذعان متخصصان تهویه غیر تهاجمی در نارسایی حاد ریوی می تواند ضمن کمک به رفع دیسترس تنفسی، عوارض بسیار کمی به جای گذارد. ضمناً چون ممکن ا ست در ابتدای امر تصمیم گیری در مورد لوله گذاری بیمار دشوار باشد، می توان از تهویة غیر تهاجمی به منظور به تعویق انداختن لوله گذاری تراشه استفاده کرد. ونتیلاسیون غیر تهاجمی از طریق ماسک بینی یادهانی – بینی انجام می شود.

فخاریان با اشاره به عوارض احتمالی ناشی از تهویه تهاجمی می گوید: «تهویه غیرتهاجمی روشی ارزشمند در درمان بیماران مبتلا به نارسایی تنفسی است که از سالیان گذشته سبب بهبودی بیماران شده و از عوارض تهویه مکانیکی ( انتوباسیون) بطور مشخص کاسته است. روشهای تهویه تهاجمی در طول سالهای اخیر پیشرفت های زیادی در انتخاب ماسک و روش های تهویه داشته است.»

از آنجایی که مطالعات کنترل شده اتفاقی، استفاده از تهویة غیر تهاجمی را بعنوان راهی جایگزین لوله گذاری تراشه در نارسایی حاد ریوی معرفی کرده اند، می توان گفت با استفاده از این روش، دیگر عوارض لوله گذاری تراشه یا عوارض دیگر راههای هوائی مصنوعی مشاهده نخواهد شد. مهمترین هدف در تهویه غیر تهاجمی، امکان برقراری تهویه کافی بدون استفاده از لولة تراشه می باشد. 

وی می گوید: «این روش تهویه و بازتوانی ریه به طور سیستماتیک در ایران و به طور خاص در بیمارستان دکتر مسیح دانشوری  در پنج سال اخیر شروع گردیده است و با استفاده از ان نیاز به انتوباسیون و تهویه مکانیکی بسیار کاهش یافته است. بیماران مبتلا به برونشیت مزمن، فراوانترین مواردی هستند که با استفاده از این روش سبب کاهش بسزای هزینه های بستری بیماران و هم سبب کاهش مرگ و میر گردیده است.لازم به توضیح است که برونشیت مزمن چهارمین عامل مرگ و میر کلی در دنیاست و سیگار عامل اصلی ابتلا به ان می باشد. الودگی هوا از دیگر علل ایجاد کننده و همچنین تشدید بیماری است. »

به اعتقاد این این فوق تخصص ریه؛ «بیماران مبتلا به نقص ایمنی و شوک قلبی از دیگر مواردی هستند که با استفاده از این روش مشخصا کاهش مرگ و میر داشته اند. علاوه بر آنها باید از بیماران نوروماسکولر و تحدیدی قفسه سینه نیز به عنوان دیگر  بیمارانی که از روش تهویه غیر نهاجمی سود می برند، نام برد. »

در نارسایی حاد ریوی هدف اصلی از تهویه غیر تهاجمی اجتناب از عوارض لوله گذاری تراشه و برقراری تهویة مکانیکی در بیماری است که در او لوله گذاری تراشه مورد نظر نیست و یا اینکه مطلوب نمی باشد . هر چند تهویة مکانیکی روشی حیات بخش است ولی در بعضی مواقع استفاده از آن ممکن است باعث مرگ شده و یا اینکه موربیدیتی قابل توجهی ایجاد کند. برای مثال لوله گذاری تراشه ممکن است باعث ایست ناگهانی قلب، آسپیراسیون جسم خارجی و صدمات حنجره و تراشه شود و عوارض سوء طولانی مدت از خود باقی بگذارد. 

فخاریان می گوید: «در این روش متخصص ریه، پزشک بازتوانی ریه، فیزیو تراپیست و پرستاران ورزیده با ارزیابی علایم حیاتی و گاز های خون و دیگر یافته های کلینیکی بیماران از انتوباسیون و عوارض ان جلوگیری می نمایند. همچنین استفاده از این روش در منزل به بیمارانی که علایم مزمن نارسایی تنفسی دارند کمک زیادی در پیشگیری از بستری های مکرر خواهد کرد.  »

کلید واژه ها: مکمل های غذایی، مولتی ویتامین، قرص آهن، قرص کلسیم، آلودگی هوا، تغذیه، آسم، آلرژی، دخانیات، هشدار، عوارض، بیماران تنفسی، ترک سیگار، اعتیاد، وزن، چاقی، الاینده، تنفس، بازتوانی، سوء تغذیه، تنگی نفس، سرفه، مکمل دارویی، خستگی، شربت تقویتی، مکمل تغذیه ای