آلودگی هوا و اثر آن بر بیماران تنفسی

دکتر عباس نعمتی، فوق تخصص ریه و دبیر انجمن ریه ایران است. او که متولد سال 1336 است، دوره ی عمومی و تخصص خود را در دانشگاه علوم پزشکی شیراز و دوره ی فوق تخصص را در دانشگاه علوم پزشکی ایران سپری کرده و در حال حاضر استادیار دانشگاه ایران است. او از سال 93 به سمت دبیر انجمن متخصصین ریه ایران انتخاب شده است.

انجمنی که با 270 عضو در زمینه ی بیماری های ریوی، مراقبت های ویژه و بیماری های ریوی ناشی از خواب مشغول فعالیت است. در خصوص تاریخچه این انجمن باید گفت در سال 1370 با مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی وتصویب قانون تشکیل انجمن های علمی تخصصی، اولین قدم ها در نهادینه کردن انجمن متخصصین ریه در ایران برداشته شده و فعالیت رسمی آن از سال 1372 کلید خورد. در ابتدا فعالیت این انجمن فقط معطوف به بیماری های شناخته شده ای چون سل، آسم، برونشیت بود، اما با گذشت زمان، موضوعات مبتلا به بیماران و پزشکان به شیوه ی دیگری پیگیری شد.

به دنبال آن، انجمن ریه توانسته تعامل بسیار خوبی با سازمان های رسمی و متولی سلامت کشور از جمله وزارت بهداشت، سازمان نظام پزشکی، کمیسیون بهداشت مجلس شورای اسلامی و انجمن های علمی و تخصصی کشور برقرار کرده و زمینه ساز تحولات قابل توجهی در این عرصه گردد.

بیماری های شایع دستگاه تنفسی در ایران کدام ها هستند؟ شایع ترین آن ها کدام است؟

وقتی درباره ی بیماری های تنفسی و میزان شیوع آن صحبت می شود باید گفت شایع ترین آن ها آسم است. آماری که تاکنون تخمین زده می شود حدود 7 الی 10 درصد از افراد جامعه را شامل می شود. که متاسفانه آمار بسیار بالایی است و مسئولین باید برای درمان این بیماری رویکردهای جدیدی را در نظر گیرند. پس از آن بیماری های ناشی از سیگار و عفونت ها و سپس در رتبه پایین تر باید بیماری سل را در نظر گرفت.

کدام یک از این بیماری ها قابل پیشگیری هستند؟

به نظر اینجانب، تقریبا تمام بیماری های تنفسی، قابل پیشگیری هستند. به طور نمونه در خصوص شایع ترین بیماری تنفسی، یعنی آسم، هرچند برخی مولفه های موثر بر آن ممکن است ژنتیک باشند ولی بخش دیگری نظیر شغل، استعمال دخانیات، عادات غذایی، آلودگی هوا و ورزش کردن و ... به رفتار و عادت فرد و محیط زندگی وابسته است.

در نتیجه مشاهده می شود که آسم با وجود ریشه ی ژنتیکی نیز با عوامل محیطی تشدید و حتی ایجاد می شود. اگر افراد مبتلا به این بیماری، مراقبت های ساده ای را در نظر گیرند، میتوانند زندگی خوبی را بدون حملات تنگی نفس و یا سرفه داشته باشد. اگر میزان آلودگی هوای محیط این افراد کنترل شود، قطعا شاهد بهبود کیفیت زندگی این افراد خواهیم بود.

نمونه ی دیگری که قابل پیشگیری است، بیماری مزمن انسداد ریوی و یا COPD  است که وابستگی شدید به مصرف دخانیات دارد.

از عوامل دیگری که در بیماری های تنفسی بسیار حائز اهمیت است و می توان از آن جلوگیری کرد، بیماری های تنفسی ناشی از شغل های خاص است. شاهد این مدعا که می توان از بسیاری از این بیماری ها پیشگیری کرد، وضعیت کشورهای اروپایی است. هر چند برخی بیماری های ریوی در قرن 19 در اروپا بدلیل صنعتی شدن، افزایش شدیدی پیدا کرد، اما با برنامه ریزی های درست و پیشرفت علم از تمام این بیماری ها جلوگیری شده و این نکته ای است که باید به آن توجه شود. 

از لحاظ پراکندگی جغرافیایی، بیماری های ریوی در کدام نقاط کشور بیشتر مشاهده می شوند؟

به طور کلی متاسفانه باید اذعان کنیم که آمار اغلب به صورت پراکنده وجود دارد. آمار مشخصی و گردآوری شده ای از میزان شیوع بیماری های ریوی در کشور به صورت یکپارچه وجود ندارد. این موضوع مشکلات و چالش های جمع آوری و پردازش آمار در ایران را به وضوح نشان می دهد. اما اگر بخواهیم به طور کلی به بحث پراکندگی جغرافیایی بیماران ریوی نگاهی اجمالی داشته باشیم، باید بگوییم بستگی به نوع بیماری های ریوی، تقسیم بندی مناطق جغرافیایی متفاوت است.

اگر درباره ی استعمال دخانیات صحبت شود، تقریبا در تمام مناطق کشور موجود است ولی در بعضی از مناطق کشور، قلیان به صورت تفریح گسترده ای در بین نسل ها در حال استفاده است. مثلا در هرمزگان و بندرعباس، جزء لاینفک زندگی است و در پی آن بیماری های تنفسی بیشتری را دنبال دارد. 

در مناطق صنعتی کشور و مناطقی که آلودگی هوا وجود دارد، میزان حملات آسم بسیار بالاست. از سوی دیگر باید گفت که عفونت های ریوی با مشکلات اقتصاد خانواده همراه است و با شلوغ بودن محیط زندگی، سل و بیماری های عفونی را باید در نظر گرفت. در مناطقی که کارخانجات صنعتی وجود دارد، بیماری های ریوی ناشی از شغل مثل معادن ذغال سنگ در کرمان بسیار زیاد است.

نقش آلودگی هوا در تشدید بیماری های ریوی چیست؟ 

در این باره صحبت های بسیاری شده است که پرداختن به آن ها تکرار مکررات است. مطالعات علمی و در سطح جهانی، هشدار های لازم را ارائه کرده است. تجزیه و تحلیل های آن ها در دسترس قرار دارد. به نظر من صحبت کردن در این باره دیگر اولویت ندارد و باید به فکر راه حلی برای این مشکلات باشیم.

نقش آلودگی هوا در اغلب بیماری های تنفسی بسیار زیاد است و به وضوح ثابت شده است که باعث بدتر شدن بیماری های تنفسی و التهابات مجاری تنفسی می شود. حملات آسم در روزهای آلودگی هوا بسیار بیشتر از دیگر روزهاست. اورژانس های بیمارستان های دانشگاهی در روز های آلودگی هوا، شاهد صادقی برای بدتر شدن این بیماری ها در زمان آلودگی هوا هستند. همچنین در فصول سرد سال، علاوه بر آلودگی هوا، بیماری های عفونی هم شیوع پیدا می کند و این دو عامل در کنار هم، تعداد بیماران ریوی را افزایش می دهند.

هزینه هایی که بیماران تنفسی با آن روبرو هستند کدام هاست؟ و آیا حمایت های بیمه ای شامل این بیماران می شود؟ عدم پوشش حمایت های بیمه ای چه عوارضی برای بیمار و نظام درمانی دارد؟ 

خوشبختانه درباره ی تعدادی از بیماری های عفونی، وزارت بهداشت با نهاد های دیگری همکاری دارد و شبکه ی بسیار قوی برای در اختیار قرار دادن داروها به صورت رایگان، شکل گرفته است. اما به طور کلی عدم پوشش بیمه برای بیماری های خیلی شایع، قطعا سلامت جامعه را به خطر می اندازد و کیفیت زندگی افراد را پایین می آورد.

هر چه بیمه ها بر روی دارو سرمایه گذاری کنند در طولانی مدت استفاده آن را خودشان خواهند برد. زیرا هزینه های بستری و درمان و .... کمتر خواهد بود. بیمه ها نیاز به دور اندیشی در این زمینه دارند. 

عوارض آلودگی هوا برای بیماران تنفسی چیست؟ 

آلودگی هوا به شدت باعث تشدید بیماری و عوارضی همچون سرفه، خلط و تنگی نفس را در پی دارد. بسیاری از این بیماران به دلیل مشکلات حاد حتی شب ها، خواب راحتی ندارند و راه رفتن آن ها نیز با مشکلاتی همراه است. این بیماران به دلیل مشکلات حاد تنفسی از انجام امورات زندگی غافل مانده و نیاز به استراحت بیشتر برای درمان بیماری خود هستند که هر یک از این موارد عوارضی را برای خانواده و خود فرد بر جای میگذارد. 

داروهای این بیماران، قیمت بالایی دارد و بیمه ها نیز پوشش بیمه ای برای این بیماران ندارند و حاضر به پوشش کامل داروها نیز نیستند. نکته ای که در باره ی پوشش بیمه ای باید در نظر گرفت، این است که اکسیژن در درمان این بیماران بسیار مورد اهمیت است. مخصوصا بیماران و افرادی که دچار بیماری ریوی ناشی از سیگار شده اند.

در صورت عدم استفاده از اکسیژن، میزان بستری شدن و مشکلات در پی آن بیشتر می شود. میزان استفاده از اکسیژن در این بیماران بسیار بالاست، به عنوان مثال یک کپسول اکسیژن برای بیمار تنها برای یک شب است. اکسیژن ساز برقی این امکان را دارد که هوا را گرفته و تبدیل به اکسیژن کند ولی بسیار هزینه ی بالایی دارد و بیماران نیز توانایی خرید این دستگاه را ندارند و متاسفانه بیمه ها نیز برای خرید این دستگاه ها هیچ گونه برنامه ریزی انجام نداده اند.

 به طور کلی متاسفانه بیمه ها نگاهی بلند مدت به این بیماران و مشکلات آن ها ندارند و همکاری لازم را انجام نمی دهند. اگر این دستگاه ها در دسترس بیماران قرار گیرند، هزینه ی درمان این بیماران و میزان بستری شدن در بیمارستان ها کاهش پیدا می کند. به طور کلی می توان گفت بیمه ها می توانند به عنوان پس اندازی برای جلوگیری از هزینه های اضافی به این موضوع نگاه کنند. 

در شرایط تشدید آلودگی هوا چه توصیه ای به بیماران دارید؟ 

مهمترین توصیه به بیماران تنفسی حضور در منزل و خارج نشدن از منزل است. تنها راه حل موجود کم کردن آلودگی هاست. حال که امکان این وجود ندارد پس بهترین توصیه برای بیماران تنفسی عدم خروج از منزل است. 

توصیه های تغذیه ای برای بیماران و همچنین نگاه عوامانه بر مصرف شیر در روزهای آلوده توضیح بفرمایید؟ 

صحبت در این باره بسیار است. اما از نظر علمی باید اثبات شود. به طور کلی باید بگوییم مشکلی که آلودگی هوا به وجود می آورد از مکانیزم التهاب است. این تصور که با مصرف برخی مواد میتوان اثرات مضر آلودگی هوا را خنثی کرد اشتباه است. بلکه نگاه درست به این موضوع این است که میتوان تغذیه ای داشت که تاثیر مواد آلاینده در بدن کاهش پیدا کند و التهاب ناشی از ماده ی آلاینده کمتر شود.

در نتیجه میتوان از سبزیجات تازه استفاده کرد که صد درصد مفید است. اجمالا تمام مواد غذایی دارای ویتامین ها و آنتی اکسیدان ها می توانند به کم شدن التهاب کمک کنند. درباره ی مصرف شیر در روزهای آلوده  نیز باید گفت این فقط یک تصور عوامانه است. برای اینکه آلودگی التهاب را ایجاد میکند و مستقیما بر روی رسپتور ها در مجاری هوایی قرار میگیرد و مسیری مستقل از گوارش دارد.

عرضه ی داروهای مورد نیاز بیماران تنفسی به چه صورت است؟ آیا حمایت کافی از این بیماران انجام می شود؟ 

خوشبختانه تهیه دارو برای بیماران آسم و COPD  در ایران بسیار ساده شده است. وضعیت این داروها در چند سال گذشته بسیار بد بود. اما با تدوین سیاست های لازم این مشکلات برطرف شد و داروها و اسپری های مورد نیاز به سهولت در دسترس بیماران قرار می گیرند، اما هنوز هم نقاط کمبود و کاستی هایی موجود است که امید است در آینده این مشکلات نیز برطرف شود. هزینه برای بسیاری از داروها بسیار بالاست و بیمارانی که توانایی مالی ندارند، میزان استفاده از دارو را کاهش می دهند و مسلما این موضوع تبعات خود را نیز در پی دارد. 

نظر شما درباره ی کیفیت داروهای ایرانی چیست؟ به نظر شما تفاوت بالینی بین داروهای ایرانی و برند وجود دارد یا خیر؟ 

تعدادی از داروهای تنفسی موجود در کشور، با منابع علمی و پژوهش بالینی انجام گرفته و مشاهده شده تاثیر بسیار بالایی را برای بیماران ریوی به دنبال داشته اند. باید این مسیر به صورت جدی ادامه پیدا کند. باید با سرمایه گذاری مضاعف، خط تولید و دانش فنی ساخت سایر داروها را نیز به کشور وارد کنیم.

مزیت این موضوع، هزینه ی کمتر برای بیماران، اطمینان از دردسترس بودن دارو و پیشرفت تولید داخلی است. انجمن ریه نیز در این باره با کارخانجات داروسازی اعلام همکاری کرده و حاضر به تحقیقات بالینی بر روی داروهای ایرانی است. 

برای ارتقا کیفیت داروهای داخلی چه ساز و کارهایی مورد نیاز است؟ 

بحث پژوهش بسیار حائز اهمیت است. برای اثبات کیفیت داروها، نیاز به پژوهش و مطالعه بالینی است. کارخانجات داروسازی باید بر اساس مستندات علمی و بالینی، پزشکان را در خصوص تاثیر گذاری داروی های تولید داخل مجاب کنند.

در کنار این مسئله، بحث رقابت پذیری است. کیفیت همواره هم دوش رقابت رشد و ارتقاء پیدا می کند. نکته دیگر مربوط به توسعه سرمایه گذاری در صنعت دارو می شود. سیاستگذاران صنعت کشور باید شرایط را برای ورود تکنولوژی خارجی و سرمایه گذاری شرکت های خارجی در داخل کشور فراهم کنند. باید پروژه های مشارکتی در این صنعت تعریف شود و فضا برای حضور کارخانجات خوشنام دنیا مهیا شود. باید مسیر ورود دانش فنی هموار شود. 

کلید واژه ها: مکمل های غذایی، مولتی ویتامین، قرص آهن، قرص کلسیم، آلودگی هوا، تغذیه، آسم، آلرژی، دخانیات، هشدار، عوارض، بیماران تنفسی، ترک سیگار، اعتیاد، وزن، چاقی، الاینده، تنفس، بازتوانی، سوء تغذیه، تنگی نفس، سرفه، مکمل دارویی، خستگی، شربت تقویتی، مکمل تغذیه ای