با تشدید آلودگی هوا شانس بروز حملات بیشتر و روند بیماری تشدید می شود

دکتر گیتی پور دولت، فوق تخصص بیماری های ریه و استادیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی است. بهانه ما برای گفتگو با ایشان، تهیه و تنظیم گایدلاین جامع در خصوص بیماری COPD  با همکاری اداره مبارزه با بیماری های غیرواگیر وزارت بهداشت است. بیماری ای که مهمترین عامل بروز آن، مصرف دخانیات و در درجه بعد، تماس با آلاینده های دیگر  مثل آلاینده های شیمیایی، آلودگی هوا، گازهای سمی موجود در محیط و دود  ناشی از سوخت های فسیلی است.

گایدلاین های بالینی مجموعه ای نظام مند از آخرین و معتبرترین شواهد علمی هستند که شیوه های برخورد بالینی با یک بیماری را به طور طبقه بندی شده با در نظر گرفتن اولویت ها،‌ اثربخشی و هزینه اثربخشی و همچنین امکانات موجود منطقه ای بیان می کنند. اما در خصوص ضروت تنظیم گایدلاین متناسب با شرایط کشورمان باید عرض کنم که گاید لاین در هر کشوری باید با شرایط و امکانات نظام سلامت منطقه ای متناسب بوده و بومی سازی شود. و در تدوین آن از جدیدترین مراجع علمی بالینی مبتنی بر شواهد و همچنین استفاده از گایدلاین های معتبر سایر کشورها و تلفیق آن با شرایط نظام سلامت کشور صورت می گیرد.

- اسپیرومتری و اندازه گیری شدت بیماری

- ارزیابی عوامل خطر( پیشگیری از عوامل خطر و ترک سیگار)

- اکسیژن درمانی

- بازتوانی تنفسی

- استفاده از NIV

- آموزش بیمار در رابطه با بیماری COPD

- واکسیناسیون

- جراحی

- نظارت و ارزیابی مداوم (بررسی موارد حمله حاد و عوارض بیماری)

- روش های مصرف داروهای استنشاقی و نبولایزر، جدول درمان بیماران  در شرایط پایدار، جدول اقدامات درمانی بیماران COPD در زمان حمله حاد COPD در بیمارستان و در منزل

COPD   یک بیماری پیشرونده غیرقابل درمان ولی قابل کنترل است که مجاری تنفسی دچار تغییرات برگشت ناپذیر می شوند. در گذشته تصور بر این بود که این بیماری فقط مربوط به انسداد مجاری تنفسی است ولی در حال حاضر مشخص شده است که  COPD یک بیماری سیستمیک التهابی است که صرفا منحصر به مجاری تنفسی نیست و بیماران در کنار این بیماری ممکن است مشکلات دیگری نیز داشته باشند. مصرف دخانیات عامل بروز حدود 80%  این بیماری بوده و بقیه موارد شامل افرادی است که به دلیل تماس با آلاینده های دیگری مثل آلاینده های شیمیایی و دود  ناشی از سوخت چوب و همچنین سوخت های فسیلی به این بیماری مبتلا می شوند.

در معاینات اولیه  COPDتشابه زیادی با بیماری آسم دارد ولی مشخصه ی این بیماری پیشرفت در طول زمان است. در بیماری آسم، فرد بیمار ممکن است در فواصل بین حملات مشکل تنفسی نداشته باشد ولی در این بیماری روند بیماری به صورت پیشرونده بوده و به مرور زمان شدیدتر می شود و با هر حمله ای، شدت بیماری افزایش یافته و درمان و کنترل بیماری پیچیده تر می شود. 

میزان شیوع در تهران با توجه به مطالعه ای که انجام شده حدود 2/9 درصد در افراد بالای چهل سال است که در مناطق20 و 22 با  بیشترین میزان شیوع مواجه بوده است. در مورد کل کشور مطالعه دقیقی صورت نگرفته است. ولی با توجه به پراکندگی جغرافیایی بیماران مراجعه کننده، بنظر می رسد در مناطق و استانهای شمالی و سردسیر کشور و مناطقی که پخت نان بشکل سنتی و در محیط بسته صورت می گیرد، این بیماری بیشتر مشاهده شود.

در افراد بالای چهل سال که دچار تنگی نفس، سرفه و خلط مزمن هستند، باید احتمال این بیماری را در نظر داشت. به ویژه در افرادی که مصرف دخانیات اعم از سیگار و یا قلیان دارند.

مهم‌ترین عارضه این بیماری، نارسایی تنفسی است و در این بیماری عفونت های تنفسی بیشتر اتفاق می‌افتد. در مراحل اولیه بیماری COPD بیماران اغلب از تنگی نفس هنگام فعالیت شاکی هستند و با پیشرفت بیماری و بدتر شدن شرایط و  افزایش انسداد جریان هوا این علایم با شدت بیشتر ودفعات بیشتری بروز کرده و بیمار حتی در وضعیت استراحت نیز دچار تنگی نفس  وهیپوکسی (کمبود اکسیژن) می شود. ممکن است به دلیل کمبود اکسیژن بیمار دچار سیانوز شود ونیاز به اکسیژن کمکی داشته باشد. در مراحل نهایی بیماری، این بیماران حتی قادر به انجام کارهای شخصی روزمره خود نیستند و حمایت های خانوادگی و اجتماعی زیادی را جهت ادامه حیات نیازمندند. 

استعمال هرگونه دخانیات (سیگار و قلیون ...) شایعترین و مهمترین عامل بروز COPD است. حتی استنشاق دود سیگار سایر افراد نیز اثر گذار است. همچنین تماس با دیگر عوامل خطرزا و تماسهای شغلی با بخارات شیمیایی یا گرد و غبار پنبه، دود چوب، زغال سنگ و یا سایر مواد. همچنین در کشور ما پخت نان به روش سنتی در روستاها فرد را در معرض خطر قرار می‌ دهد. علاوه بر این آلودگی هوا و گازهای سمی موجود در محیط از قبیل مه غلیظی که از آلودگی هوا ناشی می‌ شود،  COPD در افراد نقش دارند. گروهی نیز بدلایل ژنتیکی از جمله کمبود آلفا 1 آنتی تریپسین دچار بیماری COPD  می شوند که معمولآ سن ابتلا کمی پایین تر از معمول است.

برای  هر بیمار بالای چهل سال که با علایم سرفه و تنگی نفس مزمن مراجعه کند، این احتمال وجود دارد. جهت تشخیص قطعی COPD باید اسپیرومتری انجام شود. این روش با دمیدن بیمار در دستگاه اسپیرومتر و اندازه گیری حجم  تنفسی صورت می گیرد.

بعلت اینکه مقاومت در جریان هوای بازدمی میزان FEV1 در این بیماران کاهش می یابد، بر حسب میزان FEV1  و نسبت FEV1 / FVCتشخیص بیماری صورت گرفته و میزان شدت آن مشخص می شود. تقسیم بندی بصورت خفیف، متوسط، شدید و خیلی شدید بوده و برنامه ی درمانی این بیماران با یکدیگر متفاوت است. این بیماران در شرایط بیماری شدید و خیلی شدید بار مالی زیادی را برای جامعه به دنبال دارند و این یکی از مشکلات عمده ی بیماران است. بیمارانی که علایم COPD  داشته،  ولی اسپیرومتری نرمال دارند نیز گروه در معرض خطر نامیده میشوند و نیاز به آموزش های لازم جهت پیشگیری از بیماری نظیر پرهیز از مصرف دخانیات و برخورد با سایر عوامل خطر ساز را دارند

متاسفانه آمار منسجمی در این باره وجود ندارد. امیدواریم پس از انتشار گاید لاین مربوطه و برنامه ریزی کلی در جامعه، شناسایی و کنترل این بیماران دقیق تر صورت پذیرد و وارد سیستم نرم افزاری شود. در این صورت می توان آمار دقیقی را ارائه کرد. 

با تشدید آلودگی هوا شانس بروز حملات بیشتر و روند بیماری تشدید می شود. به بیماران پیشنهاد می شود که در روزهای آلودگی هوا، در صورت امکان از خانه خارج نشوند و از رفت و آمد در محیط های شلوغ خودداری نمایند. این بیماران باید تحت واکسیناسیون سالیانه آنفولانزا و هر 5 سال یکبار پنوموواکس قرار گیرند. 

این بیماری عوارض متعددی از جمله افسردگی و پوکی استخوان دارد. همچنین شانس بروز بیماری های قلبی عروقی  دو برابر سایر افراد جامعه است. همچنین بسیاری از این بیماران دچار سووء تغذیه هستند. لذا در گاید لاین نیز برنامه مشاوره و راهنمای تغذیه این بیماران لحاظ شده است. 

مهمترین توصیه به این بیماران عدم استعمال دخانیات، استفاده ی به موقع و صحیح داروهای تجویز شده، حفظ وزن مناسب، اجتناب از تماس با آلاینده ها ی تنفسی و اجرای برنامه های بازتوانی تنفسی منظم است.

کلید واژه ها: مکمل غذایی، مولتی ویتامین، آلودگی هوا، تغذیه، آسم، آلرژی، دخانیات، ترک سیگار، اعتیاد، وزن، چاقی، الاینده، تنفس، بازتوانی، سوء تغذیه، تنگی نفس، سرفه، مکمل دارویی، خستگی،