مکمل های غذایی گلوتاتیون

واژه گلوتاتیون عموماً به عنوان یک واژه جمعی استفاده می‌شود که به تری پپتید L-گاما-گلوتامیل-L-سیستئینیل گلیسین در هر دو شکل احیا و دی مریک اشاره دارد.

گلوتاتیون مونومریک به عنوان گلوتاتیون احیا شده و دیمر آن به عنوان گلوتاتیون اکسید شده، گلوتاتیون دی سولفید و دی گلوتاتیون نیز شناخته می‌شود. در این مونوگراف، گلوتاتیون احیا شده، گلوتاتیون نامیده می‌شود– کاربرد شایع آن توسط بیوشیمیست ها–و منظور از دیمرگلوتاتیون، گلوتاتیون دی سولفید می‌باشد.

گلوتاتیون به طور گسترده‌ای در تمام اشکال زندگی یافت می‌شود و نقش ضروری در زندگی ارگانیسم‌ها، به ویژه در ارگانیسم هوازی ایفا می‏کند. در حیوانات، شامل انسان و گیاهان گلوتاتیون، تیول عمده غیر پروتئینی است که به عنوان یک ترکیب اکسیداسیون-احیا بافر عمل کرده و با گروه‌های SH خود پروتئین‌ها را در وضعیت احیا نگه می‌دارد و فعالیت آنتی اکسیدانی دارد.

گلوتاتیون در بافت‌ها در غلظت‌های برابر یک میلی مولار وجود دارد. سیستئین، جز مبادله گر گلوتاتیون، در PH فیزیولیک فعالیت و قابلیت انحلال گلوتاتیون را ندارد. به نظر می‏رسد که طبیعت مولکول سیستئین را درون گلوتاتیون تری پپتید جهت ساخت اسید آمینه‌ای قابل انحلال تر و امکان داشتن فعالیت بافری اکسیداسیون- احیا در بافت زنده، قرار داده است.

گلوتاتیون در کاتالیز، متابولیسم، انتقال پیام، بیان ژن و آپوپتوز ایفای نقش می‏کند و همچنین به عنوان کوفاکتور گلوتاتیون S- ترانسفرازها، گلوتاتیون پر اکسیدازها، آنزیم‌های آنتی اکسیدان حاوی سلینیوم (سلنیوم را ببینید) وآنزیمهایی که در سم زدایی زنوبیوتیک‌ها (xenobiotics) -مانند ژنو توکسیک‌های سرطان زا- دخیل هستند،محسوب می‌شود. این ماده همچنین در بازیابی آسکوربیک اسید از فرم اکسید آن یعنی دی هیدرو آسکوربات نیز نقش دارد.

گلوتاتیون در رژیم غذایی در مقادیر عمدتاً کمتر از 100 میلی‌گرم روزانه وجود دارد و به نظر نمی‏رسد که بیش از دریافت غذایی باشد که از روده وارد خون می‌شود. (فارماکوکینتیک را ببینید).

از آنجایی که گلوتاتیون می‌تواند از اسیدهای آمینه L - سیستئین، L-گلو تامات و گلیسین ساخته شود، ماده مغذی ضروری نمی‌باشد. این ماده در دو مرحله وابسته به ATP ساخته می‌شود.

ابتدا گاما-گلوتامیل سیستئین از L-گلوتامات و سیستئین از طریق آنزیم گاما گلوتاتیون سیستئین سنتتاز ساخته می‌شود می‌شود–مرحله محدودکننده سرعت– سپس، گلیسین به انتهای–C گاما گلوتامیل سیستئین از طریق آنزیم گلوتاتیون سنتتاز اضافه می‌شود.

کبد محل عمده سنتز گلوتاتیون می‌باشد. در بافت سالم، بیش از 90% ذخیره کل گلوتاتیون به شکل احیا شده و کمتر از 10% آن به شکل دی سولفید وجود دارد. آنزیم گلوتاتیون دی سولفید ردوکتاز، آنزیم اصلی حفظ گلوتاتیون در شکل احیا می‌باشد.

کوفاکتور این آنزیم NADPH (نیکوتین آمید ادنین دی نوکلئوئید فسفات احیا شده) است که توسط واکنش اکسیداتیو در مسیر پنتوز فسفات تولید می‌شود.

نتایج کمبود عملکردی گلوتاتیون که منجر به استرس اکسیداتیو می‌شود، می‌تواند در برخی شرایط پاتولوژیک دیده شود. برای مثال، افراد مبتلا به کمبود گلوکز 6- فسفات دهیدروژنار مقادیر کمتری از NADH و بنابراین، مقادیر کمتری از گلوتاتیون احیا شده، تولید می‏کنند. که این شرایط توسط یک آنمی همولیتک مشخص می‌شود.

استرس اکسیداتیوی که توسط کمبود گلوتاتیون ایجاد شود، منجر به شکنندگی غشای گلبول قرمز می‌شود. ارگانیسمهای مولد مالاریا (گونه پلاسمودیا) از این اریتروسیتهای بیمارتغذیه نمی‌کنند.

نقص عملکردی مزمن گلوتاتیون همچنین با اختلالات ایمنی و افزایش بروز بدخیمی‌ها همراه بوده و احتمالا پاتوژنز بیماری ایدز را تسریع می‏کند. تظاهرات حاد نقص عملکردی گلوتاتیون می‌تواند در افرادی که دوز بیش از حد استامینوفن مصرف کرده اند، دیده شود.

اوردوز استامینوفن موجب تخلیه گلوتاتیون در هپاتوسیت‌ها شده که در صورت عدم درمان فوری، منجر به نارسایی کبدی و مرگ می‌شود.

گلوتاتیون یک داروی انحصاری برای درمان کاشکسی همراه با ایدز می‌باشد. این تفکر وجود دارد که این اختلال تا قسمتی ناشی از آسیب انتروسیت‌ها و به واسطه استرس‌های اکسیداتیو است.

اگر چه گلوتاتیون تجویز شده خوراکی به میزان قابل توجهی از روده باریک به درون خون جذب نمی‌شود، اما جذب آن به درون انتروسیت‌ها، ممکن است به ترمیم سلول‌های آسیب دیده کمک کند.

گلوتاتیون موضوع بسیاری از تحقیقات شیمیایی پزشکی و برخی کارآزمایی‌های بالینی می‌باشد. فرم آئروسل شده گلوتاتیون در بیماران مبتلا به ایدز و فیبروسیستیک بررسی شده است.

گلوتاتیون عمده‌ترین آنتی اکسیدان نواحی عمیق ریه، در بیماری ایدز کاهش می‌یابد. پیش داروهای گاما- L-گلوتامیل- L-سیستئین، به عنوان ترکیبات ضد کاتاراکت مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

گلوتاتیون احیا شده از نظر شیمیایی به عنوان N-(N-L-گاما- گلوتامیل –L-سیستئینیل) گلیسین شناخته شده و اختصار آن GSH است.

فرمول مولکولی آن C10H17N3O6S و وزن مولکولی آن 33/307 دالتون می‌باشد. گلوتاتیون دی سولفید همچنین به عنوان L-گاما –گلوتامیل-L-سیستئنیل –گلیسین دی سولفید نیز شناخته شده و اختصار آن GSSG است. فرمول مولکولی آن C20H32N6O12S2 می‌باشد.

 مکمل غذایی گلوتامین موجود در بازار از آنجا که دارویی انحصاری (Orphan) می‌باشد، از تخمیر مخمر حاصل می‌شود. L-سیستئین و N-استیل سیستئین، پیش سازهای گلوتاتیون هستند و به صورت مکمل‌های غذایی نیز در دسترس می‌باشد. (L-سیستین و N- استیل سیستئین را ببینید).

عملکرد مکمل های غذایی گلوتاتیون
گلوتاتیون فعالیت آنتی اکسیدانی داشته و ممکن است فعالیت‌های سم‌زدایی و تنظیم کننده ایمنی هم داشته باشد. همچنین شواهدی از سودمندی آن روی حرکت اسپرم و در محافظت از کاهش شنوایی ناشی از آلودگی صوتی نیز موجود است.

مکانیسم عمل مکمل های غذایی گلوتاتیون
گلوتاتیون مهم‌ترین تیول غیر پروتئینی عمده داخل سلولی بوده و نقش اصلی آن حفظ وضعیت اکسیداسیون احیا داخل سلولی است. این ماده ممکن است به عنوان یک بافر اکسیداسیون- احیا داخل سلولی باشد.

گلوتاتیون یک نابود کننده نوکلئوفیل و یک اهدا کننده الکترون از طریق گروه سولفیدریل مباله گر خود، سیستئین می‌باشد. توانایی کاهندگی آن، مولکول‌هایی مانند آسکوربات و پروتئین‌ها را در وضعت احیای خود نگه می‌دارد.

گلوتاتیون همچنین کوفاکتور گلوتاتیون پراکسیدازهای حاوی سلنیوم می‌باشد (سلنیوم را ببینید). این آنزیم‌ها پراکسیدهایی مانند هیدروژن پراکسید و سایر پراکسیدها را سم زدایی می‏کند.

فعالیت آنتی اکسیدانی دیگر گلوتاتیون حفظ ترکیب کاهنده و آنتی اکسیدان آسکوربات در وضعیت احیا خود می‌باشد که این عمل را از طریق دهیدرو آسکوربات ردوکتاز وابسته به گلوتاتیون که از گلوتاردوکسین و پروتئین ایزومراز ردوکتاز تشکیل شده، انجام می‌دهد. گلوتاتیون ممکن است با گونه‌های نیتروژن فعال پراکسی نیتریت جهت تشکیل S-نیتروزو گلوتاتیون واکنش دهد.

گلوتاتیون S- ترانسفرازها (GSTs) متشکل از خانواده آنزیم‌های چند عملکردی بوده که دامنه وسیعی از ترکیبات الکتروفیلی را از طریق کنژوگاسیون با گلوتاتیون متابولیزه می‏کنند، GSTها در سم زدایی از ترکیبات زنوبیوتیک و در حفاظت علیه بیماری‌های دژنراتیو مانند سرطان نقش دارند.

مکانیزم این آنزیم‌ها یک تهاجم نوکلئوفیل توسط گلوتاتیون روی مواد الکترون دوست می‌باشد. گلوتاتیون‌های کنژوگه‌ای که تشکیل می‌شوند، نسبت به منشأ خود محلول تر بوده و بنابراین راحت تر از سلول خارج می‌شوند.

رها سازی گلوتاتیون -S- کنژوگه از سلول یک روند وابسته به ATP است که به واسطه گلیکو پروتئین‌های غشایی متعلق به خانواده پروتئین‌های مقاوم چند دارویی (MRP) انجام می‌شود.

پروتئین‌های خانواده MRP برای انتقال کنژوگه‌های -S گلوتاتیون به فضای خارج سلولی ضروری بوده و به عنوان پمپ‌های گلوتاتیون - S– کنژوگه نیز شناخته می‌شوند.

جذب خوراکی گلوتاتیون تجویز شده در برخی حیوانات (موش، رت، خوک گینه) دیده شده است. نتایج یک بررسی نشان داد که،گلوتاتیون خوراکی، کاهش پاسخ ایمنی وابسته به سن را در موشها باز توانی می‌کند.

بررسی دیگری نشان داد که تجویز تزریقی گلوتاتیون، حرکت اسپرم را در یک آزمایش انسانی کوچک افزایش می‌دهد. این اثر ممکن است ناشی از فعالیت آنتی اکسیدانی این ماده باشد.

کاهش شنوائی ناشی از آلودگی صوتی، ممکن است در نتیجه استرس اکسیداتیو باشد. تجویز داخل صفاقی گلوتاتیون به خوک‌های گینه آنها را از آسیب‌های شنوایی ناشی از آلودگی صوتی محافظت می‏کند. در اینجا نیز فعالیت آنتی اکسیدانی گلوتاتیون می‌تواند مسئول این اثر ‏باشد.

فارماکوکینتیک مکمل های غذایی گلوتاتیون
فارماکوکینتیک گلوتاتیون خوراکی در انسان‌ها به خوبی شناخته نشده است. به نظر می‏رسد که در برخی حیوانات (موش، رت، خوک گینه)، سطوح گلوتاتیون سرم پس از تجویز خوراکی آن افزایش می‌یابد.

اکثر مطالعات انسانی گلوتاتیون این مورد را تایید نکرده‌اند. به نظر می‏رسد که گلوتاتیون خوراکی در روده از طریق آنزیم گاما –گلوتامیل ترانسفرازروده‌ای هیدرولیزمی‌شود.

مقادیر کمی از گلوتاتیون تجویز شده خوراکی که ممکن است به گردش خون باب برسد، به سرعت توسط گاما- گلوتامیل ترانسفراز کبدی متابولیزه می‌شود. بنابراین، اکثر مطالعات، افزایش قابل توجهی در گلوتاتیون در گردش را پس از تجویز خوراکی آن نشان نمی‏دهد.

به‏علاوه، برخی شواهد حاکی از آن است که گلوتاتیون ممکن است پس از بلع به درون انتروسیت‌ها جذب شده اما ممکن نیست توسط این سلول‌ها به درون گردش خون آزاد شود. تحقیقات وسیعی برای درک روند جذب گلوتاتیون لازم است.

........................................
منبع: مکمل شناسی به نقل از پی در آر

توصیه های مکمل شناسی در خصوص مصرف منطقی و بهینه مکمل های غذایی: مصرف مکمل های غذایی نیاز به آگاهی و تشخیص صحیح دارد و به این جهت مصرف مکمل های غذایی بدون مشاوره با پزشک توصیه نمی شود. ضمن اینکه اطلاعات موجود در وبسایت مکمل شناسی به هیچ وجه جایگزین مشاوره با پزشک نخواهد بود و ضروری است قبل از هرگونه اقدامی، موضوع را با پزشک معالج مطرح نمایید.
مصرف مکمل های غذایی بویژه در خصوص کودکان، سالمندان و کسانی که بیماری زمینه ای نظیر دیابت، بیماری های ریوی یا قلبی و عروقی دارند و همچنین در رابطه با زنان باردار از حساسیت بیشتری برخوردار است و ممکن است در صورت عدم توجه به توصیه های پزشک، منجر به عوارض غیر قابل جبرانی شود.
علاوه بر این، توجه داشته باشید با توجه به شیوع تبلیغات ماهواره ای و اینترنتی، بهترین و معتبرتین مکان برای تهیه مکمل های غذایی، صرفا داروخانه ها هستند و عرضه مکمل های غذایی در خارج از داروخانه، بر اساس دستورالعمل سازمان غذا و دارو، در خارج از داروخانه ممنوع است.