رنج آلودگی، دکتر معصومه ابتکار

رنج آلودگی

ذرات ریز معلقی که ریه شهروندان را نشانه می‌گیرند

نام محیط زیست که به میان می‌آید، تمام ذهن و حواس مان به سمت ریزگردها و آلودگی‌ها می‌رود. چرا که این سازمان، به خصوص در ماه‌های اخیر، با این پدیده مزاحم دست به گریبان بوده و تمامی تلاشش را برای از میان بردن این مساله که تمامی حلق و گوش و چشم و بینی مان را مورد هدف قرار داده، به کار گرفته است. شاید شنیدن حرف‌های رییس سازمان حفاظت از محیط زیست، دکتر معصومه ابتکار بتواند راه را به خوبی برای مان روشن کرده و راه‌های از میان بردن این ذرات مزاحم را به ما نشان دهد.

************************************************************* 

آلودگی هوا تأثیر مستقیم و موثری بر افزایش غلظت خون و در نتیجه افزایش سکته‌های قلبی و مغزی دارد. نمی‌توان چنین ارتباط وسیعی را نادیده گرفت. آلودگی هوای کشور به دو گروه آلودگی‌های ناشی از احتراق سوخت و گرد و غبار تقسیم می‌شود.

متاسفانه شاهد شدت یافتن آلودگی گروه دوم یا آلودگی ناشی از گرد و غبار هستیم که بخش عظیمی از آن از سوی همسایه غربی ما عراق و چند کشور دیگر است و قسمتی از آن نیز متاسفانه منشاء داخلی دارد. آلودگی ناشی از گرد و غبار بسیاری از شهرها و حتی روستاهای کشور از جمله روستاهای سیستان و بلوچستان را درگیر معضلات جدی کرده است.

همانطور که گفته شد، آلودگی هوا بر سلامت مردم تأثیر فراوانی داشته و البته افزایش مرگ و میر مردم را به همراه داشته است. اگرچه در مرگ و میر عوامل متعددی نقش دارد و نمی‌توان نقش مستقیم یک عامل را بررسی کرد.

مخاطرات استفاده بیش از حد استاندارد از بنزن و سایر ترکیبات حلقوی در بنزین زیاد است. به واسطه عدم نظارت و افزایش این نوع ترکیبات در بنزین توزیعی سال‌های گذشته در کشور، شاهد اثرات نامطلوب بر سلامت مردم و افزایش شدید آلودگی هوا در کشور بودیم.

البته دولت یازدهم، برنامه جامع کاهش آلودگی هوا در اردیبهشت ماه سال 1393 مصوب کرد و خوشبختانه به دلیل تاکید رئیس جمهور بر حفظ سلامت مردم و استاندارد سازی سوخت، همچنین همکاری خوب وزارت نفت در این خصوص، بنزین پتروشیمی به طور کامل از چرخه سوخت توزیعی کشور حذف شد و توزیع بنزین یورو 4 و استاندارد بر اساس اولویت بندی انجام شده تا پایان سال در سراسر کشور توزیع خواهد شد.

بنزین استاندارد در تهران، کرج، اراک و تبریز توزیع شد. اتفاق خوب دیگر در حوزه سوخت، کاهش میزان گوگرد سوخت گازوییل از 10 هزار ppm به حدود 150 ppm بود که این تغییرات تاثیری محسوس در بهبود هوا و سلامت مردم داشته است. پس از مقاومت چند ساله خودروسازان و تأثیر آن بر کاهش آلودگی هوا، استاندارد یورو 4 در ساخت خودروها به اجرا گذاشته شد. البته هنوز کارهای بسیاری باید انجام شود تا شاهد هوایی مطلوب و سالم برای مردم کشور باشیم.

مردم و مشارکت عمومی و تخصصی آن‌ها یکی از ارکان مهم کاهش آلودگی هوا است. دولت نقش سیاست گذاری دارد و موظف به تأمین زیرساخت‌ها است اما مردم نیز می‌توانند با اقداماتی همچون استفاده کمتر از خودروی شخصی، استفاده از حمل و نقل عمومی، معاینه فنی دقیق و منظم خودروهای شخصی خود و بسیاری اقدامات دیگر دولت را در حل این چالش یاری کنند.

در کوتاه مدت می‌توان برنامه‌هایی برای کاهش میزان گرد و غبار در کشور انجام داد اما باید برای حل این موضوع برنامه ریزی بلندمدت داشت زیرا در کوتاه مدت نمی‌توان به نتایج خوبی در این زمینه دست یافت.

نمی‌توان نسبت به مخاطرات آلودگی هوا که در حال حاضر سلامت 30 تا 35 میلیون ایرانی را تحت تأثیر قرار داده است، بی تفاوت بود. از همین رو سلسه اقدامات کوتاه، میان و بلند مدتی برای رفع مشکل آلودگی هوا در کشور در دولت یازدهم در حال انجام است که از جمله مهم‌ترین این اقدامات توقف توزیع بنزین آلوده در کشور با همکاری و تلاش وزارت نفت است.

تغییرات اقلیم در غرب آسیا و شمال آفریقا، تأثیر و عوارض شدیدی داشته که به ویژه گرد و غبارها ناشی از این پدیده است که کشورهایی همچون عربستان، عراق، سوریه، اردن و به تأثیر از آن‌ها ایران را درگیر خود کرده است و به بحرانی منطقه ای تبدیل شده است.

در واقع گروهی از کشورهای غرب آسیا تحت تأثیر پدیده گرم شدن زمین، افزایش خشکی و دما و کاهش بارندگی با تجربه سختی به نام طوفان‌های گرد و غبار مواجه شده‌اند به گونه ای که ایران تا دهه پیش به جزء در زمان‌هایی خاص و در استان‌هایی خاص همچون سیستان و بلوچستان با چنین پدیده ای، در این سطح و وسعت که حتی تهران را نیز درگیر کند، مواجه نشده بود. صندوق منطقه ای که برای تأمین منابع مالی برنامه ریزی‌ها و پروژه‌های تدوین شده برای مدیریت بحران گرد و غبار پیش بینی شد اما به دلیل عدم همکاری کشورهای منطقه ایجاد آن ممکن نشد.

ایران در خصوص مشکلات ناشی از آلودگی هوای ترافیکی و خودرو برنامه ریزی‌های خوبی را آغاز کرده است اما بحران آلودگی هوا ناشی از گرد و غبار بسیار وسیع است به گونه ای که بسیاری از روزها به رغم اینکه با آلودگی هوا ناشی از خودروها مواجه نیستیم با آلودگی هوا ناشی از گرد و غبار مواجه هستیم. هیچ مسئولی نمی‌تواند بگوید موضوع گرد و غبار تا چند سال آینده و در کوتاه مدت حل می‌شود، بلکه در کوتاه مدت همه باید با آن کنار بیاییم و برای نتیجه گیری در بلند مدت فعالیت کنیم.

البته بخشی از مشکل گرد و غبار در ایران ناشی از کانون‌های داخلی است که به دلیل مشکلات متعدد همچون تغییرات اقلیم و خشک شدن تالاب‌ها و کاهش بارندگی و کمبود منابع آبی است که البته برای مصرف بهینه آب در ایران نیاز به همراهی مردم و الگوسازی مناسب داریم.

این ذرات معلق میکرومتری خطرات فراوانی بر سلامت انسان‌ها خواهد داشت. ایران یکی از کشورهایی است که بالاترین میزان مواجه با پدیده آلودگی هوا ناشی از ذرات معلق در میکرومتر دارد.

اثرات آن را به خوبی در بیماری‌های ریوی و تنفسی انسان‌ها می‌توانیم شاهد باشیم. باید اطلاع رسانی کافی و شفاف در خصوص آلودگی هوا و آلودگی‌های محیط زیست و همچنین تأثیر آن بر سلامت افراد به ویژه ابتلا به بیماری‌های تنفسی از جمله آسم صورت بگیرد. بخشی از مشکل آلودگی هوا با مشارکت مردم قابل حمل است و برای جذب مشارکت مردم باید به آن‌ها آگاهی داد.

آلودگی هوا یکی از عوامل مرگ زودرس به حساب می‌آید. بر اساس آخرین گزارش‌های این سازمان، 35 تا 40 درصد بیماری‌ها از مشکلات محیطی همچون آلودگی هوا و سموم شیمیایی ناشی می‌شود و این به معنای آن است که امکان ابتلا به بیماری‌ها در افرادی که تحت تأثیر عوامل شیمیایی هستند به واسطه تغییر سیستم ایمنی بدن آن‌ها بسیار زیاد است.

باز هم بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی، آلودگی هوا علت مرگ زودرس 3،7 میلیون نفر از مردم دنیا در مناطق شهری و روستایی است.

در سال 79 برنامه کاهش آلودگی هوای کلانشهرها در دستور کار قرار گرفت و در سال 80 به تصویب هیات دولت رسید. با اجرای این برنامه حذف سرب از بنزین و خروج پیکان از چرخه تولید که تاثیری مهم بر آلودگی هوا در آن زمان داشتند، رقم خورد.

استانداردسازی خودروها و ارتقاء استاندارد آن‌ها از وضعیت بی استانداردی به استاندارد یورو 2، تبدیل خودروهای کاربراتوری به انژکتوری که منجر به کاهش نسبی آلودگی هوا شد از دیگر نتایج اجرای آن برنامه بود. خوشبختانه با روی کار آمدن دولت یازدهم مجدداً اجرای برنامه‌های مقابله با آلودگی هوا در دستور کار قرار گرفت. شماره گذاری روزانه یک هزار و 500 خودرو در کشور و تعطیلی پی در پی مدارس به دلیل آلودگی هوا در سال 88 تا 92 از نتایج توقف اجرای برنامه‌های کاهش آلودگی هوای کلانشهرهاست.

بر همین اساس، از اوایل سال 93 بنزین‌های آلوده به طور کامل از چرخه سوخت توزیعی کشور خارج و بنزین استاندارد یورو 4 جایگزین آن شد. به طور میانگین در تهران روزانه 10 میلیون لیتر بنزین مصرف می‌شود و پنج میلیون خودرو تردد دارند که این یک مشکل جدی است زیرا در شهر تهران حدود شش میلیون نفر زندگی می‌کنند و علاوه بر این تعداد خودرو در حدود 2 و نیم میلیون وسایط نقلیه موتورسیکلت هم در حال تردد در شهر هستند.

اکنون بنزین یورو 4 در شهرهای تهران، اصفهان، اراک و کرج توزیع می‌شود اما فقط چهار پالایشگاه تولید این نوع بنزین را در سطح کشور داریم که امیدواریم با کاهش تحریم‌ها، بخشی از این مشکلات نیز حل شود.

سال گذشته 350 هزار خودروی فرسوده از رده خارج شد. خودروهای کشور پس از خارج شدن پیکان، با تأخیر هشت ساله استانداردهای یورو 4 را دریافت کردند. در شهر تهران بیشترین مشکل و پیچیدگی کار در زمینه آلودگی هوا را داریم. رفع این مشکل درمان قطعی ندارد اما اقدامات خوبی با حضور 16 دستگاه اجرایی متولی انجام شده به طوری که در سال 93، 216 روز هوای سالم و 13 روز هوای پاک داشتیم.

باید برای استفاده از حمل و نقل عمومی و توسعه این الگو در شهرهای بزرگ فرهنگسازی شود تا شاهد بهبود کیفیت هوا در کشور به ویژه در کلان شهرها و تهران باشیم. شرایط آلودگی هوای تهران رو به بهبود است، بطوریکه سال گذشته 44 روز هوای تهران نسبت به سال‌های قبل سالم تر بوده است. نمی‌توانیم قول دهیم که هوای تهران روز به روز پاک تر می‌شود اما برای داشتن هوای پاک، اقداماتی صورت گرفته که امیدواریم بتوانیم در سال 1394 به سمت افزایش هر چه بیشتر روزهای پاک و سالم هوای تهران برویم.

زمانی که مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست را پذیرفتم در استان مرکزی به خاطر آلودگی مدوام هوا، روزهای شنبه شش ماه متوالی، فعالان مدنی راهپیمایی می‌کردند. استفاده از مازوت برای سوخت نیروگاه‌ها یکی دیگر از مشکلات مهم در آلودگی هوا این استان بود زیرا برخی از نیروگاه‌های اطراف شهرهای بزرگ از این نوع سوخت استفاده می‌کردند که خوشبختانه با همکاری وزارتخانه‌های نفت و نیرو این موضوع نیز تا حد زیادی کاهش یافت و البته امیدوارم این رقم در سال جاری به صفر برسد.