ضرورت توجه به نقش داروسازان در چرخه سلامت، دکتر عباس کبریایی زاده
**************************************
قدمت داروسازی نوین در ایران امروز، تقریباً به قدمت آموزش طب در کشور است. آموزش داروسازی نوین در ایران همزمان با آموزش طب در دارالفنون آغاز و همزمان با تأسیس دانشگاه تهران در ابتدا بخش داروسازی در دانشکده پزشکی و پس از مدت کوتاهی دانشکده داروسازی مستقل نیز شکل گرفت. به‌این‌ترتیب سابقه تربیت داروساز در ایران قریب 80 سال دارد. کمتر از بیست سال پس از تأسیس دانشکده داروسازی اولین شرکت‌های تولیدکننده دارو با اشکال نوین قرص، شربت و ... نیز توسط داروسازان ایرانی همچون مرحوم دکتر عبیدی و ... احداث و تولید دارو در ایران با بهره‌گیری از علوم و فنون داروسازی نوین آغاز گردید.
این برنامه‌ریزی آموزشی و تلاش صنعتی باعث گردید تا ایران در گروه کشورهای دارای دانش فنی داروسازی قرار گیرد. به‌طوری‌که پس از پیروزی انقلاب اسلامی که کشور با تحریم‌های بین‌المللی مواجه گردید داروسازان ایرانی توانستند با به‌کارگیری دانش و مهارت خود نیازهای دارویی کشور را به‌خصوص در دوران جنگ تأمین و وابستگی کشور را به حداقل برسانند، به‌طوری‌که ایران در حال حاضر نه‌تنها نیازهای دارویی خود را تأمین می‌کند و کمتر از پنج درصد نیازهای خود را وارد می‌کند بلکه صادرکننده دارو به‌خصوص داروهای تولیدی با تکنولوژی‌های نوین بیوتکنولوژی، داروهای ضد سرطان و ... به سایر کشورهای دنیا است.
این جایگاه و افتخارات مرهون برنامه‌ریزی و تلاش هدفمند داروسازان در عرصه‌های صنعتی و دانشگاهی بوده است. داروی ژنریکی که در ایران تولید می شود نسبت به کشورهای منطقه مانند ترکیه یا کشورهای عربی تقریبا ۵ تا ۷ برابر کمتر است بطوریکه ۵۰۰ تا ۷۰۰ درصد قیمتی که دارو در ایران برای یک داروی ژنریک می گیرد، پایین تر از کشورهای منطقه است. همچنین گاهی قیمت دارو در ایران نسبت به برندهای اصلی اروپایی و آمریکایی ۱۲ تا ۱۶ برابر پایین تر است.
البته نباید از این نکته غافل بود که خوشبختانه در سال های اخیر تغییرات وزارت بهداشت در فرمول داروهای جدید نویدبخش این بوده که در قیمت گذاری صنعت دارو بتوانیم خود را مطابق سایر کشورهای دنیا ببینیم. وزارت بهداشت برای مولکول های جدید دارویی فرمول قیمت گذاری را اصلاح نموده و به سمت رقابتی شدن حرکت کرده است. همانطور که اشاره شد نظام داروسازی ما به شدت تشنه اصلاح رویکرد ها و سیاست گذاری ها است.
اتفاق دیگری که در چند سال گذشته رخ داد و گواه این مطلب است آن است که در دهه گذشته به تعداد بسیار زیادی از شرکت ها اجازه داده شد واردات مکمل های دارویی داشته باشند. می دانیم واردات برخی از این مکمل ها ارزش حیاتی در چرخه سلامت ندارند، ولی به دلیل اینکه قدرت اقتصادی زیادی پشت این واردات بود، اینها از طریق تبلیغات وسیع و حضور در نمایشگاه های مختلف، توانستند در کمتر از چهار سال بازار بسیار بزرگی ایجاد کنند و تراست هایی از وارد کنندگان مکمل ها در کشور شکل گرفت.
چنانچه یک دوره ١٠ ساله را مطالعه کنیم، می بینیم در سال ٨٠ حدود ١٧ درصد از بازار دارویی کشور در اختیار واردات بود و نزدیک به ٨٣ درصد از سهم بازار در اختیار شرکت های تولیدی قرار داشت، اما در پایان دولت قبل سهم تولید داخلی با رسیدن به حدود ٦٠ درصد، کاهش یافت و واردات به حدود ٤٠ درصد رسید. شرکت های وارداتی ما در یک دوره حدود هفت یا هشت برابر شد.
از طرف دیگر در بخش آموزش و پژوهش نیز داروسازان دارای نقش سرآمد و شاخص بوده‌اند. نقش فارغ‌التحصیلان ایرانی داروساز در تولید علم و دانش در کشور (و همچنین دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی اروپایی و آمریکایی) قابل‌توجه و دارای اهمیت است. بر اساس آمارهای منتشره، در بین 30 دانشمند برتر کشور بیش از 6 داروساز دیده می‌شود همچنین چنانچه آمار متخصصان و پژوهشگران شیمی نیز که در بسیاری از موارد در عرصه‌های دارویی فعالیت می‌کنند با آمار داروسازان جمع گردد مشاهده می‌شود بیش از نیمی از 30 دانشمند برتر کشور داروسازان و متخصصان شیمی هستند.
این آمارها بیانگر آن است که دولتمردان و سیاست‌گذاران در تنظیم سیاست‌های توسعه‌ای کشور باید به این ظرفیت‌ها به‌عنوان فرصت‌های توسعه‌ای توجه نموده و نقش‌آفرینی این متخصصان را در عرصه‌های فن‌آوری و صنعتی کشور تسهیل و تسریع نمایند.
هر دو گروه داروسازان شاغل در مراکز صنعتی و دانشگاهی، تحقیقاتی کمتر از ده درصد تعدادی داروسازان کشور که جمعیتی بالغ‌بر 13 هزار نفر هستند را به خود اختصاص می‌دهند و بیش از 90 درصد فارغ‌التحصیلان این رشته در داروخانه‌ها و مراکز درمانی سرپایی و بستری مشغول بکار می‌شوند.
متأسفانه این بخش قابل‌توجه از فارغ‌التحصیلان داروسازی علیرغم اینکه آموزش‌های لازم را در دوره تحصیل می‌بینند و دارای دانش کافی برای انجام خدمات حرفه‌ای داروسازی در بخش درمان هستند، دارای کمترین نقش در چرخه پیشگیری و درمان هستند. اگرچه قوانین و مقررات دارویی کشور در قالب قانون مقررات دارو مصوب سال 1334 مجلس و آیین‌نامه‌های مربوطه، به‌خصوص آیین‌نامه نحوه اداره داروخانه‌های شهری و بیمارستان‌ها وظایف زیادی را برای داروسازان تبیین نموده که چنانچه به نحوه شایسته‌ای از سوی مسئولان بهداشت و درمان و به‌خصوص خود همکاران داروساز موردتوجه قرار گیرد می‌تواند منجر به نقش‌آفرینی مؤثرتر داروسازان در چرخه سلامت گردد.
باید اذعان داشت نقش دارو در تمام مراحل تشخیص، پیشگیری و درمان غیرقابل‌انکار و دارای اهمیت زیادی است؛ بنابراین نقش‌آفرینی متخصصان این رشته در مراحل مختلف به‌کارگیری داروها از مرحله انتخاب گرفته تا فرایند به‌کارگیری و توقف مصرف می‌تواند به بهبود خدمات نظام سلامت کمک بسزایی داشته باشد.
- مشارکت در مطالعات تحقیقاتی مرتبط با حوزه‌های سیاستگذاری نظام سلامت، اپیدمیولوژی دارویی و ...
