رویکردهای مکمل برای فراورده های مکمل، دکتر امیرحسین جمشیدی
****************************
اداره داروهای سنتی ایران که منبعث از طب سنتی ایران است که طبی غنی است. در کتاب‌های طب سنتی که فهرست آنها اعلام‌شده این فراورده‌ها وجود دارد؛ مانند جوارشات و انواع معجون‌ها و همچنین اداره مکمل‌های تغذیه‌ای، اداره شیر خشک و غذاهای ویژه و اداره برنامه‌ریزی.
ببینید مکمل دارویی واژه صحیحی نیست. در یک نگاه کلی یک فراورده بر اساس نوع و میزان ماده مؤثره موجود در آن یا دارو است یا مکمل. حال می‌خواهیم چه ویژگی خاصی در میان انواع مکمل، تعریف کنیم که وجه افتراق مکمل غذایی از مکمل دارویی باشد؟ این وجه افتراق باید عمومیت داشته باشد و برای همه مکمل‌ها صادق باشد.
از سوی دیگر باید علمی و مورد تأیید متخصصان باشد. با مرور وضعیت مکمل‌ها در کشورهای جهان شاهد هستیم که در برخی کشورها مکمل دارویی اصلاً وجود خارجی ندارد. ما قوانین کشورهای پیشرو درزمینه سلامت را بررسی کرده‌ایم، همچنین توجه ویژه ای به قانونهای اتحادیه اروپا، استرالیا، آمریکا و کانادا داشته ایم. یافته‌هایمان را بر اساس قوانین کشورمان ارزیابی کردیم؛ و مناسب‌ترین واژه را «مکمل تغذیه‌ای» دیدیم.
اتفاقاً در استرالیا هم از کلمه NUTRITIONAL SUPPLEMENT استفاده می‌شود که می‌تواند معادل مناسبی برای «مکمل تغذیه‌ای» باشد.
اتفاقاً بسیاری از مشکلات فرا بخشی حوزه مکمل‌ها در سازمان‌هایی نظیر گمرک، سازمان توسعه تجارت، سازمان امور مالیاتی و ... به ابهاماتی برمی‌گردد که ریشه در شفاف نبودن تعریف مکمل‌ها دارد. برای نمونه باید بگویم که این غبارآلود بودن مفاهیم سبب شده برخی فراورده‌ها در کتاب تعرفه‌های کشور در فصل 21 و برخی دیگر در فصل 30 دیده شوند.
واردات برخی از آنها مشمول یک ردیف تعرفه و برخی دیگر مشمول ردیف تعرفه دیگر شود. همین ابهام منجر به نا ممکن شدن استفاده مناسب از آمارهای گمرکی می‌شود.
ما در اداره کل فراورده‌های طبیعی سنتی و مکمل باید به‌گونه‌ای با تولیدکنندگان و واردکنندگان قانونی مواجهه داشته باشیم که امور دو فراورده یکسان از دو شرکت در دو مسیر متفاوت پیش نرود، مشمول حقوق گمرکی و دو شیوه قیمت‌گذاری متفاوت بر آنها جاری نشود.
امور ثبت یا ترخیص آنها با تبعیض صورت نگیرد. این در شرایطی اتفاق می‌افتد که معیارها، خط کش ها و مفاهیم اولیه کاملاً روشن و شفاف باشد. ما می‌خواهیم تصمیم های موردی و سلیقه‌ای را به حداقل کاهش دهیم.
برنامه اصلی ما در این چند ماه اخیر برمدار شفاف‌سازی استوار بوده است. ما چندین جلسه با اساتید و صاحب‌نظران برای تعریف رأی‌های کلی و تبیین مفاهیم اولیه و حدومرزهای فراورده‌ها برگزار کردیم و به جمع‌بندی نهایی رسیدیم. وجه اشتراک میان مکمل‌های تغذیه‌ای و فراورده‌های طبیعی بسیار است. یک گیاه در یک دوز معین به همراه برخی ویتامین‌ها و املاح ممکن است مکمل تلقی شود و با دز دیگر ممکن است فراورده طبیعی محسوب شود.
حدود این‌ها همه تعریف‌شده و حتی در کمیسیون قانونی و کمیته فنی مصوب شده است. امروز اگر محصولی در کمیسیون قانونی نتواند رأی مثبت کسب کند، دلیل آن کاملاً روشن و واضح به شرکت صاحب پرونده اعلام می‌شود.
طبق قانون، دارو و فراورده‌های دارویی مشمول معافیت هستند ولی «مکمل‌های تغذیه‌ای» دارو نیستند که بخواهند معاف شوند. اگر در فهرست معافیت‌ها که به سازمان امور مالیاتی اعلام می‌شود ویتامین یا ماده معدنی خاصی اعلام شود دلیلش آن است که در رنج دارو قرار دارد.
ببینید موضوع حمایت از تولید داخل و هدایت سرمایه‌ها به سمت تولید یک رویکرد خوب و ملی است که مسلماً منافع آن دیر یا زود به جامعه بازمی‌گردد، اما در این خصوص باید ابزار مناسب در پیش‌گرفته شود. اگر یکسری فراورده را ملزم کنیم که به شکل بالک وارد کشور شوند و در ایران بسته‌بندی ثانویه آنها انجام شود، به نظرم اسم این کار «تولید» نبوده و منطقی نیست برای آن پروانه ساخت صادر کنیم. نمی‌توانیم از امتیازها و تسهیلات تولید برای آن استفاده کنیم. باید واردات بالک را از دریچه واردات ببینیم و نه تولید.
باید ضوابط واردات چه ازلحاظ تعرفه، چه ازلحاظ هزینه ثبت و چه از سایر جنبه‌های قانونی بر آن حاکم باشد.
ضمن آنکه باید به این نکته توجه داشته باشیم که کارخانه‌های صاحب برندهای قوی ممکن است محصولات خود را به شکل بالک در اختیار ما قرار ندهند؛ بنابراین الزام به واردات بالک می‌تواند به ورود محصولات ضعیف منجر شود. ما نباید سیاستی را در پیش بگیریم که به تقدم پیدا کردن منابع ضعیف ختم شود.
ما بر اساس کدام منطق و به کدام قیمت می‌خواهیم واردات فراورده ضعیف را بر فراورده باکیفیت ترجیح دهیم؟ تنها به این بهانه که بسته‌بندی ثانویه آن در کشورمان انجام می‌شود؟ اصولاً رویکرد ما در حوزه سلامت باید تقدم منافع مصرف‌کننده باشد.
از سوی دیگر سیاست‌های هدایت سرمایه‌ها به سمت تولید باید چند ویژگی اصلی داشته باشد. اولاً شفاف و روشن و ثانیاً مؤثر باشد و ثالثاً در ارتباط با افراد یکسان اعمال شود. واردات مکمل‌ها در سال 1391 اسما متوقف بوده است اما رسماً وقتی به قفسه داروخانه‌ها نگاه می‌کردیم مکمل‌های وارداتی را در سطح وسیعی از قفسه‌ها مشاهده می‌کردیم.
میزان ارزش دلاری واردات نیز نسبت به دو سال قبلش تقریباً 4 برابر شده بود؛ یعنی 200 میلیون دلار واردات مکمل در سال 88، به 800 میلیون دلار در سال 91 تبدیل‌شده بود.
در سال‌های اخیر خصوصاً بعد از آشفتگی‌های ناشی از نوسانات ارزی، ما شاهد افزایش قیمت مکمل‌ها بوده‌ایم. واقعیت این است که به نظر می‌رسد حاشیه سود شرکت‌های واردکننده مکمل بالا است.
حتی در برخی موارد مشاهده می‌شود که قیمت برخی مکمل‌های وارداتی از قیمت آنها در کشور مبدأ نیز بالاتر است. یا اینکه اظهاری که به گمرک صورت می‌گیرد با آن چیزی که قیمت استعلامی واقعی است تفاوت دارد. ما سعی کرده‌ایم با در نظر گرفتن همه موارد، حداکثر مارژین مناسبی را برای شرکت‌ها تعریف کنیم
در رابطه با واردات مکمل‌ها یکی از مهم‌ترین تأییدیه‌هایی که شرکت‌های واردکننده ملزم به ارائه آن هستند FREE SALE است؛ یعنی این محصول باید در کشور تولیدکننده با همین برند و همین قوطی و مشخصات به فروش برسد.
به‌طورکلی با توجه به وضعیت جامعه، با آزادی تبلیغات مکمل‌ها کاملاً مخالف هستم. تبلیغات مکمل‌ها باید در قالب ضوابط دارو انجام شود. نصب بیلبورد، درج آگهی در روزنامه‌های عمومی و پخش تیزر باید ممنوع باشد البته این ممنوعیت در خصوص داروهای طبیعی و سنتی به جهت اینکه از ابعاد مختلف ملزم به توسعه آنها هستیم، صادق نیست. در ماده 34 برنامه پنجم توسعه و همچنین بند 12 ابلاغیه سیاست‌های کلی سلامت از سوی مقام معظم رهبری بر توسعه داروهای طبیعی و سنتی تأکید شده است.
استفاده از مکمل‌ها بحثی است که در جهان رو به رشد است. کشور ما هم طبیعتاً متأثر از همین روند خواهد بود. دلیل رشد آن را هم می‌توان در عوارض زندگی ماشینی و شهرنشینی جستجو کرد. شیوه زندگی و نوع تغذیه ما سبب شده بدن ما نسبت به یک سری از ویتامین‌ها و مواد معدنی که قبلاً از طریق غذا تأمین می‌شدند کمبود پیدا کند. این کمبود باید به نحوی جبران شود.
مکمل می‌تواند تکمیل‌کننده این فرایند باشد. حال اگر فرم زندگی ما به همین صورت ادامه پیدا کند طبیعتاً مصرف مکمل‌ها در دنیا و در کشور ما افزایش پیدا خواهد کرد و اگر بتوانیم راهکار طبیعی برای جبران این کمبودها پیدا کنیم، به دنبال آن مصرف مکمل‌ها کاهش پیدا خواهد کرد.
به نظر در ابلاغیه جدید سازمان توسعه تجارت،تعرفه واردات مکمل ها در هر دو ردیف تعرفه ای ، به 12 درصد تغییر پیدا کرده است
