اقتصاد درمان در مواجهه با پرستاران، محمد شریفی مقدم

اقتصاد درمان در مواجهه با پرستاران

مصاحبه با محمد شریفی مقدم، دبیر کل خانه پرستار و عضو شورای عالی نظام پرستاری

می‌خواستیم موضوع اقتصاد درمان را دنبال کنیم، اما این بار از یک زاویه دیگر. به همین جهت و بر پایه این باور که پرستاران در صف مقدم پاسخگویی به همراهان بیماران بستری در بیمارستان‌ها قرار دارند به سراغ خانه پرستار رفتیم و با محمد شریفی مقدم، دبیر کل خانه پرستار و عضو شورای عالی نظام پرستاری در مورد مشکلات نظام بهداشت و درمان کشور به گفتگو نشستیم. از آثار و تبعات هدفمند کردن یارانه‌ها در حوزه درمان، ماجرای نامه پرستاران به رئیس‌جمهور، اضافه‌کار اجباری برای پرستاران سؤال کردیم. در مورد آسیب‌های شغلی پرستاران و نیدل استیک شدن آن‌ها از او پرسیدیم. دلایل مهاجرت پرستاران را جویا شدیم. آنچه در ذیل می‌آید نتیجه گفتگوی صمیمانه خبرنگار درمان یاب با ایشان است.

مدتی است که وضعیت شغلی و معیشتی پرستاران کشور سوژه بسیاری از گزارش‌های خبری است. می‌خواهیم گفتگو را با تکیه‌بر همین موضوع آغاز کنیم و در ابتدا توضیحات شما در رابطه با وضعیت کاری پرستاران را شنوا باشیم

ببینید درمجموع باید به این واقعیت باور قلبی پیدا کنیم که پرستاری از مشاغل پرزحمت است که توان زیادی را از انسان می‌گیرد؛ البته این باور باید در نزد سیاست‌گذاران حوزه سلامت ایجاد شود. پرستار در فضایی کار می‌کند که پر از تنش، استرس و همراه با شیون، ناله و درد و دغدغه است که همه این‌ها بر روح آدمی تأثیر می‌گذارد. روزانه چند مرتبه به دلایل مختلف باید مواجهه مستقیم و مستمر با عوامل بیماری‌زا و خطرناک نظیر ایدز و هپاتیت داشته باشد که ازلحاظ کیفی و کمی منطقاً این مواجهه با احتمال خطر همراه است. نیدل استیک شدن پرستاران یکی از دغدغه‌های جدی است. بیمار تصادفی در بخش اورژانس مشخص نیست که حامل یا ناقل ویروس ایدز و هپاتیت هست یا نه و پرستار به جهت تسریع در ارائه مراقبت درمانی، فرصت چک کردن این مسئله را ندارد. از طرف دیگر بی‌برنامگی در موقعیت‌های ‌پیش‌بینی‌نشده یا تعامل با بیمار، محیط پرفشار، کمبود کنترل روی تعـداد مراقبـت پرستاران و چهارچوب زمانی محدود برای ارزیابی تأثیر مداخلات درمانی، از مسائل تنش‌زا برای پرستاران اورژانس بیمارستانی است. ممکن است با توجه به کمبود نیروی پرستار در بیمارستان‌های کشور فشار کاری چند برابری بر پرستاران وارد ‌شود، چون هر پرستار می‌بایست از تعداد بیمار بیش‌تری مراقبت نماید و وقتی نوبت‌کاری‌اش تمام می‌شود دیگر رمق و نایی برایش باقی نمی‌ماند. پرستاری مثل بقیه مشاغل نیست، چراکه در نوبت شب و روزهای تعطیل نیز باید از بیماران مراقبت کند که همین کار کردن در ساعات نامناسب عوارض و صدماتی را در سلامت پرستار به وجود می‌آورد. پرستار در صف اول پاسخگویی به مریض و همراهان وی قرار دارد. برای دریافت پاسخ به هر کمبودی بیمار و همراهان بیمار سراغ اولین شخصی که می‌روند، پرستار است. درزمانی که بیمارستان‌ها با کمبود دارو و تجهیزات مواجه بودند، این پرستاران بودند که زیر بار فشار روحی روانی خانواده بیماران قرار داشتند. بااینکه در این خصوص تقصیری متوجه ایشان نیست، ولی توهین‌های کلامی و تعرض‌های فیزیکی گاهی محیط کاری آن‌ها را پرتنش‌تر می‌کند.

در خصوص پرستاران آی سی یو چطور؟ وضعیت آن‌ها چگونه است؟

در آی سی یو عموم بیماران بدحال هستند. علائم حیاتی اولیه بیمار پس از بررسی شدن توسط پرستار در پرونده مخصوص ثبت می‌شود و پس از انتقال بیمار به آی سی یو، بیمار توسط دستگاه‌های مانیتورینگ داخل بخش کنترل می‌شود. ضمناً برقراری یک‌راه وریدی برای تجویز داروهای موردنیاز در موارد اورژانس، همزمان صورت می‌گیرد. در این شرایط همراهان بیمار، همچون خود بیمار در وضعیت حاد و بحرانی به سر می‌برند. به همین جهت جلب اعتماد و اطمینان ایشان و برقراری ارتباط حرفه‌ای مؤثر و پاسخ صحیح به سؤالات، درخواست‌ها و مشکلات آن‌ها یکی از مسئولیت‌های سنگین پرستاران در قبال خانواده‌های بیماران است که با به‌کارگیری مهارت‌های کلامی و غیرکلامی و در نظر گرفتن تفاوت‌های فردی و فرهنگی خانواده‌ها همراه است. البته توجیه خانواده بیماران در خصوص نوع بیماری، میزان ریسک و خطرات موجود و میزان احتمال بهبودی با پزشک مربوط است، اما در ادامه این پرستاران هستند که بیشترین ارتباط را با خانواده بیمار خواهند داشت. همچنین مشارکت و همکاری در انجام آزمایش‌های کلینیکی و پاراکلینیکی و گاه توجیه خانواده‌ها در خصوص ضرورت انجام مستمر و سلسله‌ای آزمایش‌ها ضروری به نظر می‌رسد. پس از تثبیت شاخص‌های تعیین‌کننده‌ای نظیر تنفس، ضربان قلب، فشارخون و فشار متوسط شریانی، مهم‌ترین استراتژی برای بیمار تأمین انرژی است. تحقیقات علمی بر این موضوع دلالت دارد که رابطه مستقیم و انکار ناپذیری میان تغذیه بیماران آی سی یو و بروز عفونت‌های خونی و عدم بهبودی بیماران وجود دارد. در چنین شرایطی بر اساس شاخص‌های مختلفی نظیر سن بیمار، جنسیت، وزن، سابقه بیماری، میزان سوءتغذیه، بیماری‌های زمینه‌ای و ... و با استفاده از فرمول‌های علمی، نیاز روزانه بیمار به انرژی برآورد شده و غذاهای فرموله جهت تزریق (گاواژ) توصیه می‌شود. در کنار مسئولیت گاواژ کردن این غذاهای فرموله، تجربه نشان داده است این پرستاران بخش آی سی یو هستند که از طرف همراهان بیمار در خصوص هزینه‌هایی که بیمار پیش رو دارد، مورد سؤال و جواب قرار می‌گیرند. توجیه خانواده‌ها در خصوص هزینه محلول‌های آماده غذایی از موضوعات دیگری است که کادر پرستاری با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند، چراکه این محلول‌های غذایی تحت پوشش خدمات بیمه‌ها قرار ندارند.

با توجه به اینکه حال و وضع بیماران بستری در بخش آی سی یو واقعاً بحرانی و حاد است و کنترل لحظه‌به‌لحظه علائم حیاتی بیمار بسیار جدی است، به دلیل سهولت انجام کنترل‌ها معمولاً محدودیت‌هایی برای ملاقات این بیماران در نظر گرفته می‌شود. متأسفانه برخی همراهان، بدون در نظر گرفتن شرایط بیمار و از سر دلسوزی و محبت اقدام به حرکت دادن بیمار و تغییر موضع فیزیکی وی می‌کنند یا با دست‌کاری سرعت تزریق سرم، در برنامه دارویی بیمار اخلال ایجاد می‌کنند. جلوگیری از بروز چنین پیشامدهایی است که موجب تحمیل محدودیت‌های ملاقات ممنوع در این بخش شده است، در این خصوص هم این پرستاران بخش هستند که بار سنگین توجیه همراهان بیمار را (خواسته یا ناخواسته) بر عهده‌دارند.

مدت‌هاست راجع به مهاجرت پرستارها هشدار داده می‌شود و امروز خبرها از کمبود پرستار حکایت دارند. چرا با همه هشدارهایی که چند سال است داده می‌شود، این مشکل نه‌تنها حل‌نشده بلکه شدیدتر هم شده است؟

متأسفانه در مدیریت‌های مختلف، نسبت به مقوله پرستاری غفلت شده و کم‌توجه‌ای‌ به نیروی انسانی باعث به وجود آمدن این شرایط بحرانی شده است. کمبود نیروی انسانی در حوزه پرستاری سال‌هاست احساس می‌شود اما توجه نکردن به این موضوع موجب کاهش انگیزه پرستاران به ادامه فعالیت شده است. این اولین بار نیست که خطر مهاجرت پرستاران هشدار داده می‌شود. متأسفانه این افراد برای بهبود وضعیت اقتصادی و پیدا کردن موقعیت اجتماعی مناسب، به کشورهای اروپایی، آمریکایی و حتی کشورهای آسیایی و منطقه‌ای مهاجرت می‌کنند که این موضوع باعث تأسف است. مجدداً تأکید می‌کنم جدا از مشکلات مالی پرستاران و سختی‌های این حرفه که می‌توان گفت در مورد آن اتفاق‌نظر وجود دارد، یکی دیگر از عوامل مهم در مهاجرت پرستاران را می‌توان منزلت و شأن اجتماعی این حرفه در کشورهای مقصد دانست.

این کمبود نیرو چه عواقبی دارد؟

از مهم‌ترین تبعات این بی‌توجهی‌ها به خطر افتادن جان مردم و خود پرستاران است. از کنار مرگ‌های پنهان که به دلیل کمبود پرستار در مراکز درمانی رخ می‌دهد، نمی‌توان بی‌اعتنا گذشت؛ موضوع نیدل استیک شدن پرستاران موضوع کوچکی نیست. به‌عنوان‌مثال شستن دست ساده‌ترین راه جلوگیری از عفونت بیمارستانی است، اما گاهی این کار به دلیل ارائه خدمات همزمان به چند بیمار و کبود وقت پرستاران، ممکن نیست و از این طریق خطراتی متوجه کارکنان پزشکی و بیماران می‌شود. کار زیاد، خستگی مفرط، اضافه‌کاری اجباری و ... از عوامل بالا رفتن خطای پرستاران است که به دلیل کمبود نیروی انسانی در مراکز درمانی اتفاق می‌افتد. گاهی اوقات یک پرستار 48 ساعت در محل کار حضور دارد و همین خستگی و تحلیل قوا باعث می‌شود دچار خطا شود و درنتیجه بیمار خسارت ببیند. طبیعی است پرستاری که حتی فرصت غذا خوردن نداشته باشد، نمی‌تواند برای بیمار و همراهش وقت کافی بگذارد. گاهی دیده می‌شود پرستاران مجبورند اضافه‌کار اجباری داشته باشند درحالی‌که شرایط جسمانی آن‌ها توان حضور در سه نوبت متوالی را نمی‌دهد اما آن‌ها به‌ناچار در محل کار حاضر می‌شوند. واقعیت رنج‌آور این است که پرستاران با حداکثر تلاش‌ خود، می‌توانند حداقل خدمات پرستاری را برای مردم ارائه کنند. این موضوع نیاز به ریشه‌یابی دقیق دارد.

برای حل مشکل کمبود پرستار چه باید کرد؟

برای اینکه به‌اندازه کافی پرستار داشته باشیم، لازم است شرایط کاری آن‌ها را بهبود بدهیم و این به بودجه و برنامه‌ریزی در این زمینه بستگی دارد. در نظام بودجه کشور، بهداشت و درمان به اولویت‌های بالاتری ارتقا پیداکرده است. این تصمیم بسیار خوبی بوده و باعث شده بودجه بیشتری به این امر اختصاص پیدا کند اما نظام بهداشت و درمان نباید پرستاران را فراموش کند.

برخی معتقدند امروزه پرستاران خودشان بیمار شدند و نیاز به پرستاری دارند. لطفاً به‌صورت شفاف و صریح نظرتان در این خصوص بیان فرمایید.

امروزه بی‌توجهی به مشکلات پرستاران باعث شده تا عده‌ای مهاجرت کنند، برخی تغییر شغل دهند و عده‌ای هم‌خانه نشین شوند؛ و آن دسته از پرستارانی که بالاجبار مشغول خدمت هستند، انگیزه لازم را برای ارائه خدمات ندارند و زیر بار سنگین کار، در حال له شدن هستند. مسلماً پرستار خسته و بی‌انگیزه ممکن است نظام درمانی کشور را دچار چالش کند. بی‌شک اقتصاد درمان باوجود پرستارهای بامهارت و باانگیزه سامان می‌گیرد. شما به آمار مهاجرت دقت کنید، تعداد مهاجرت به خارج کشور نشان‌دهنده نارضایتی پرستاران از وضعیت شغلی است. علاوه بر سختی کار پرستاری، شرایط شغلی آن‌ها نیز چندان مساعد نیست. من در مورد هویت حرفه پرستاری در کشور احساس خطر می‌کنم. خروج پرستاران از حرفه خود و رفتن به سمت شغل‌های آزاد یک خطر و آفت جدی برای نظام بهداشت و درمان کشور است.

در رابطه با موضوع نیدل استیک شدن پرستاران، به‌عنوان یک آسیب شغلی جدی که متوجه پرستاران است توضیح دیگری وجود دارد؟

ببینید یک محاسبه منطقی و مروری بر علت و معلول‌های آسیب‌های شغلی نشان می‌دهد که پرستاران ما بیش از آنچه استانداردهای جهانی پیش‌بینی کرده است در معرض نیدل استیک شدن هستند. بیمارستان‌های ما با کمبود نیروی پرستاری مواجه است، پس فشار کاری روی پرستاران فعال در بیمارستان‌ها بیش از آن چیزی است که استاندارد باشد. خستگی و کاهش تمرکز به دنبال فشار کاری و خستگی موضوع اجتناب ناپذیری نیست. دقت و تمرکز که کم شود نتیجه‌ای جز افزایش خطاهای شغلی نخواهد شد.

آینده را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

درمجموع مشکلات مطرح‌شده مربوط به دولت خاصی نبوده و در تمام دوره‌ها بی‌توجهی به مشکلات پرستاران وجود داشته است. امیدواریم نگاه مسئولان به حوزه پرستاری هم طوری باشد که بتواند گره‌هایی را از مشکلات جامعه پرستاری و درنهایت نظام سلامت باز کند. اگر سلامت مردم در اولویت است، پس یکی از مهم‌ترین نکاتی که باید به آن توجه شود وضعیت پرستارها است چون به‌طور مستقیم با بیماران در ارتباط‌اند و بهبود وضعیت آن‌ها می‌تواند وضعیت رسیدگی به بیماران را هم بهتر کند. جامعه پرستاری کشور از رئیس‌جمهور دولت تدبیر و امید، انتظار دارد در هفتمین سالگرد قانون تعرفه گذاری خدمات پرستاری، اجرای این قانون را به پرستاران هدیه دهد.