کیوتن و پروتئین های وی
دکتر محمد صمدی از صاحب نظران در حوزه تغذیه ورزشکاران و عضو هیئتعلمی گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی بقیه ا...(عج) است.
وی مدرس تغذیه ورزشی فدراسیون پزشکی ورزشی،کمیته ملی المپیک، آکادمی ملی المپیک و پارالمپیک و فدراسیون فوتبال از سال 1372 تاکنون و مدیر دوره و مدرس کارگاه ها و سمینار های آموزشی تغذیه ورزشکاران و همچنین مدرس دروس تغذیه و رژیم درمانی دانشگاه است
تعریفی از مکملهای غذایی و تفاوت آنها با مکملهای ورزشی ارائه نمایید.
مکملهای رژیمی (Dietary supplements) مواد مغذی موردنیاز بدن مانند کلسیم، آهن ویتامین C یا ترکیبات مؤثر در سلامت مانند پروبیوتیک ها هستند و هنگامیکه رژیم غذایی روزانه کفایت لازم را نداشته باشد یا زمانی که به دنبال کمک به حفظ و ارتقای عملکرد جسمی و ذهنی و سلامت کلی بدن هستیم؛ اما مکملهای ورزشی (Sport supplements) آن دسته از مکملهای رژیمی هستند که ادعا میشود عملکرد جسمی یا ذهنی ورزشکاران را به طرق مختلف افزایش میدهند.
چرا در مورد مکملهای ورزشی گفتههای حاشیهدار زیاد شنیده میشود؟
با توجه به تبلیغات گسترده، استفاده از مکملهای ورزشی در ورزشکاران حرفهای و غیرحرفهای روزبهروز افزایشیافته و تنوع این محصولات و تعدد برندهای تجاری به حدی است که مصرفکننده اعم از ورزشکاران و مربیان را در انتخاب مکمل موردنظر دچار سردرگمی میکند. علاوه بر این موضوع ادعاهای خارقالعاده و آثار و نتایج ویژه و خاص هم در حوزه مکملهای ورزشی موضوعی است که بر سردرگمی مصرفکنندگان دامن زده است. متأسفانه دامنه آگاهیهایی که پایه علمی و بالینی داشته باشد نیز در نزد برخی مصرفکنندگان در خصوص آنالیز ترکیبهای موجود در محصولات چندان وسیع و گسترده نیست. از طرف دیگر بحث محصولات قاچاق و تقلبی هم در این حوزه بهطورجدی آزاردهنده است و موضوع دوپینگ و استفاده از افزودنیهای غیرمجاز هم مزید بر علت است.
مبنای تقسیمبندی یا گروهبندی مکملهای ورزشی چیست؟
مکملهای ورزشی را بر چند اساس میتوان گروهبندی کرد. بهعنوانمثال بر مبنای ساختمان و ترکیب میتوان به مکملهای پروتئینی مانند کازئین، اسیدهای آمینه مانند ال-گلوتامین و مکملهای کربوهیدراته مانند ژلهای ورزشی و مکملهای ویتامینی مانند ویتامین c و E و... تقسیم نمود یا میتوان مکملها را بر اساس عملکرد در بدن به گروههای مختلف بهعنوانمثال مکملهای غذایی افزایش توده عضلانی و وزن بدن مانند کراتین، افزایشدهندههای هورمونهای آنابولیک مانند تریبولوس ترستریس، مکملهای ضد کاتابولیسم مانند هیدروکسی متیل بوتیرات (HMB)، مکملهای غذایی کاهش وزن مانند CLA و...تقسیم نمود.
آیا واقعاً مکملهای ورزشی در ارتقای عملکرد ورزشکاران مؤثرند؟
در جواب این سؤال باید گفت که نمیتوان در مورد تمامی مکملها یکسان قضاوت کرد. بعضی از مکملها واقعاً مؤثرند ولی بسیاری از مکملهای ورزشی کاملاً فاقد تأثیراتی هستند که شرکتهای سازنده ادعا میکنند.
در این میان
تقسیمبندی مکملهای ورزشی توسط انستیتو ورزش استرالیا (Australian
Institute of Sport) به ورزشکار در انتخاب مکمل و مصرف آنها کمک میکند.
این انستیتو مکملهای غذایی را بر مبنای سلامت (safety)، قانونی بودن
(Legal) و تأثیر و کارایی (effectiveness) به چهار گروه A,B,C و D
تقسیمبندی میکند و تنها تأثیر مثبت مکملهای گروه A طی تحقیقات و مطالعات
علمی مورد تأیید قرارگرفتهاند. ازجمله مکملهایی که در گروه A قرار دارند
میتوان از نوشابههای ورزشی (sport drinks)، پروتئین وی (whey protein)،
کافئین، کراتین و ... نام برد.
اثبات تأثیر مثبت مکملهای گروه B در ارتقای عملکرد ورزشکاران نیاز به تحقیقات بیشتر دارد. ازجمله مکملهای گروه B میتوان از کارنیتین، گلوتامین، HMB و ... نام برد. میتوان گفت مکملهای گروه C ازجمله پیکولینات کروم، ریبوز و ...هیچ تأثیری در ارتقای عملکرد ورزشی ندارند. مکملهای گروه D نهتنها باعث افزایش عملکرد ورزشی نخواهد شد بلکه به دلیل اینکه سلامت ورزشکاران را به مخاطره میاندازد ازنظر قانونی مصرف آنها منع شده است. ازجمله مواد موجود در گروه D میتوان افدرین، تریبولوس ترستریس و ... را نام برد.
لطفاً بهاختصار در مورد یکی از پژوهشهای علمی که در خصوص کارایی مکملها انجامشده، توضیحاتی بفرمایید.
در یک مطالعه که در اولین همایش ملی تربیتبدنی و علوم ورزشی ارائه شد برای بررسی تأثیر یک دوره مصرف مکمل کو آنزیم Q10 بر شاخصهای هوازی و بیهوازی 14 بازیکن فوتسال در سطح مسابقات دانشگاهی قهرمانی کشور انتخابشده و به دو گروه مصرفکننده مکمل و دارونما تقسیم شدند. بر اساس یافتههای این پژوهش زمان رسیدن به واماندگی و عملکرد کلی بازیکنانی که مکمل مصرف کرده بودند در مقابل بازیکنانی که از دارونما استفاده کرده بودند معنیدار بود. توان هوازی گروه مکمل افزایش معنیداری داشت و این در حالی بود که در گروه دارونما این افزایش قابلتوجه نبود. زمان فعالیت تا واماندگی، در گروه مکمل برخلاف گروه دارونما بهطور معنیداری افزایش داشت، همچنین عملکرد گروه مکمل با توجه به نتایج آزمون هاف افزایش معنیداری داشت و این معنیداری در مورد گروه دارونما صادق نبود. درنتیجه مصرف یک ماه مکمل CoQ10 احتمالاً میتواند موجب افزایش حداکثر اکسیژن مصرفی، زمان رسیدن به خستگی و عملکرد بازیکنان فوتسال شود که در این صورت احتمالاً کسانی که به مصرف این مکمل روی میآورند میتوانند در شرایط مسابقه عملکرد خود را بهبود بخشند.
حال که صحبت از کیو تن شد لطفاً بهطور جامعتر در این خصوص بفرمایید که اصلاً کیوتن چیست و چه کاراییهایی در بدن ما دارد؟
کوکیوتن یا کوآنزیم کیوتن دارای ساختاری شبیه ویتامینها است و بهعنوان ناقل الکترون در میتوکندری عمل میکند و از سوی دیگر یک آنتیاکسیدان قوی است و جهت عملکرد تمام سلولهای بدن ضروری است. در مبتلایان به نارسایی قلبی سطوح کوآنزیم Q10 در عضله قلب کاهش مییابد و کمبودش در عضله قلب باعث وخامت نارسایی قلب میشود. یک مطالعه تصادفی دوسوکور نشان داده است میزان معمول مکمل کوآنزیم Q10 شمار بیمارانی را که از نارسایی پیشرفته قلبی رنج میبرند به نصف کاهش میدهد. همچنین محققان دریافتهاند مصرف این کوآنزیم درصد نیاز به بستری بیمارستانی مبتلایان به نارسایی قلبی را نیز کم میکند. کوکیوتن یا کوآنزیم کیوتن ازجمله موادی است که هم بهطور طبیعی در بدن ساخته میشود و هم از طریق مصرف مکملهای غذایی قابل تأمین است. تولید این ماده در بدن بهتدریج با افزایش سن و همچنین در برخی از شرایط مانند مصرف داروهای کاهنده چربی خون و برخی دیگر از داروها کاهش مییابد.
آیا میتوان گفت کوکیوتن موجب تأخیر در بروز فرآیند پیری میشود؟
ببینید آسیبهای واردشده به ساختار سلول بهوسیله رادیکالهای آزاد نقش مهمی در فرآیند پیری ایفا میکنند. کوآنزیم کیوتن بهعنوان یک آنتیاکسیدان میتواند در خنثی کردن رادیکالهای آزاد مؤثر باشد. همچنین به علت خاصیت آنتیاکسیدانی در بهبود علائم بیماری آلزایمر نقش دارد و مانع تحلیل سلولهای مغز میشود.
چه کسانی نیاز بیشتری به مصرف کو آنزیم Q10 دارند؟
بهطورکلی کوآنزیم Q10 به علت داشتن تأثیرات متعدد در بدن، برای هرکسی در طول زندگی موردنیاز است؛ اما در خصوص مصرف مکملهای حاوی کوآنزیم Q10 برخی افراد پس از بررسی پزشک و بنابر نظر تخصصی وی گزینه مصرف کوکیو تن میتوانند باشند؛ مثلاً افرادی که بهطور مرتب به ورزش میپردازند، افراد سالخورده، افرادی که در محیطهای آلوده زندگی میکنند، افرادی که پوست ضعیفی دارند، افرادی که از مشکلات قلبی- عروقی رنج میبرند، افرادی که دچار اختلالات از بین برنده عصبی هستند.
چه ورزشکارانی باید از مکملهای غذایی استفاده کنند؟
شدت تمرین های ورزشی در ورزشکاران آماتور به حدی نیست که به مصرف مداوم مکملهای ورزشی نیاز باشد و معمولاً نیاز این دسته از ورزشکاران با تغذیه مناسب تأمین خواهد شد؛ اما موضوع در ورزش حرفهای و ورزش قهرمانی متفاوت است. معمولاً تعداد جلسات، مدتزمان تمرین و شدت تمرین های در ورزش حرفهای و قهرمانی به حدی است که تأمین نیازمندیهای تغذیهای ورزشکاران با تغذیه روزانه برآورده نخواهد شد یا اینکه به دنبال راهکاری برای افزایش عملکرد ورزشکار هستیم، در اینگونه شرایط استفاده از مکملهای غذایی ورزشی ضرورت دارد. لازم به ذکر است که هنگام تجویز یا مصرف مکملهای ورزشی باید عواملی مانند جنس، سن، عدم ابتلا به بیماری، نوع رشته ورزشی، دوز مکمل، نحوه مصرف مکمل و ... توجه نمود.
آیا مصرف مکملهای ورزشی خطری برای مصرفکننده ندارد؟
اصولاً مصرف مکملهای ورزشی ازجمله مکملهای گیاهی که معمولاً این اعتقاد وجود دارد که بیضرر هستند، نباید خودسرانه صورت پذیرد. تجویز مکمل توسط کارشناس تغذیه یا پزشک بر اساس نیاز ورزشکار و ویژگیهایی از قبیل جنس، گروه سنی، شرایط سلامت یا بیماری ورزشکار، نوع و شدت رشته ورزشی و ... انجام میشود. باید ابتدا با روشهای آزمایشگاهی یا معاینات بالینی کمبود ماده مغذی موردنظر در ورزشکار تشخیص داده شود و سپس مبادرت به تجویز مکمل با دوز مشخص و مدتزمان معین مصرف نمود. سالانه دهها هزار موارد سوءمصرف مکملهای غذایی در سراسر دنیا گزارش میشود که در بعضی موارد عوارض جانبی جدی به دنبال دارد.
خطر دیگری که ورزشکاران را تهدید میکند تقلبی بودن (fake) و اصیل نبودن تعداد بسیاری از مکملهای موجود در بازار است. همواره خطر آلودگی مکملها به ترکیباتی که جزء لیست مواد ممنوعه و دوپینگ هستند وجود دارد. حتی برندهای معتبر مکملهای ورزشی نیز از این خطر دور نیستند.
با توجه به مصرف گسترده مکمل وی (whey protein) در میان ورزشکاران توضیحاتی در مورد این مکمل بفرمایید.
وی (Whey) با 20% و کازئین (Casein) با 80% دو پروتئین اصلی شیر گاو را تشکیل میدهند. whey یا آبپنیر طی فرآیند ساخت پنیر از پنیر جدا میشود که حاوی لاکتوز، ویتامینها، پروتئینها، مواد معدنی و مقدار چربی است.Whey در مرحله بعدی با استفاده از فنآوری صنایع غذایی به سه شکل تولید و عرضه میگردد. پروتئین وی کنسانتره (WPC) که چربی و لاکتوز بیشتری دارد. ۲۹ تا ۸۹% وزنی وی کنسانتره را پروتئین تشکیل می دهد. پروتئین وی ایزوله (WPI) که حاوی کمترین مقدار چربی و لاکتوز است و بیش از ۹۰% پروتئین دارد. پروئین وی هیدرولیز شده (WPH) که این شکل از وی به شکل هیدرولیز شده و سهلالهضم است تا سریعتر در بدن متابولیزه شود.
پروتئین وی حاوی پروتئینهای
بتا لاکتوگلوبولین (65 درصد)، آلفا لاکتالبومین (25 درصد)، آلبومین سرمی (8
درصد) وایمونوگلوبولین ها است.
در پایان اگر نقطه نظری باقی مانده،بفرمایید.
با توجه به توضیحات بالا توصیه ما به ورزشکاران عزیز این است که اولاً خودسرانه و بدون مشاوره با کارشناس تغذیه یاپزشک ورزشی مبادرت به خرید و مصرف مکمل نکنند. ثانیاً مطمئنترین مرکز تهیه مکمل داروخانهها هستند. همچنین بهتر است از مکملهایی استفاده شود که در ایران نمایندگی دارند و از طریق مجاری قانونی و رسمی وارد کشور میشوند و برچسب فارسی داشته باشند.