شاخصهای وضعیت تغذیهای در بیماران critically ill
سوءتغذیه از مشکلات شایع
در بیماران بستری در بیمارستان است که به شکل فراوانی با افزایش مرگومیر در
ارتباط است. میزان انرژی موردنیاز بیماران ICU به بیماریهای زمینهای
شخص، وضعیت تغذیه بیمار قبل از آسیب یا جراحی و میزان استرس وارد آمده به بیمار
بستگی دارد. در مورد این بیماران افزایش مصرف اکسیژن و Resting Energy Expenditure (REE) پیش میآید بهطوریکه REE پیشبینیشده
برای این بیماران گاهی تا 150% بالاتر از بیماران دیگر است.
برای ارزیابی وضعیت تغذیهای بیمار از روشهای
کلینیکی و آزمایشگاهی استفاده میشود. در ارزیابیهای کلینیکی عمدتاً تغییرات وزن
بیمار، پوست و غشاء مخاطی (آسیب به آنها بازگوکننده کمبود ویتامینها و املاح میباشند)
میزان زخمها و سرعت بهبودی آنها و آسیب موردتوجه قرار میگیرند. در ارزیابی
آزمایشگاهی برای بررسی دقیق وضعیت تغذیهای بیمار باید پارامتری بررسی شود که
حساسیت بالایی داشته باشد، اختصاصی عمل کند و فاکتورهایی غیر از تغذیه روی آن اثر چندانی
نداشته باشند. بهطورکلی پروتئینهای بدن به دودسته somatic و visceral تقسیمبندی
میشوند. پروتئینهای somatic مجموعاً 75% از مجموع پروتئینهای بدن را تشکیل میدهند
و 25% باقیمانده پروتئینهای visceral هستند که در بخشهای
احشائی و سرم یافت میشوند. آلبومین، پره آلبومین، ترنسفرین و رتینول بایندینگ پروتئین
(RBP) مهمترین آنها هستند که برای ارزیابی وضعیت تغذیهای
استفاده میشوند. این پروتئینها در کبد ساخته میشوند و غالباً منعکسکننده وضعیت
ساختوساز کبدی میباشند. در حالات نارسایی کبدی یا زمانی که ورودی مواد اولیه
برای پروتئینسازی ناکافی باشد، سطح سرمی پروتئینهای visceral کاهش مییابد.
در حالاتی چون استرس، آسیب و جراحت که منجر به آزاد شدن سیتوکینهای التهابی میشوند،
مواد اولیه تغییر مسیر داده بهجای ساخت visceral پروتئینها
وارد پروسه ساخت پروتئینهای فاز حاد میشوند.
برای ارزیابی آزمایشگاهی
وضعیت تغذیهای در ابتدا از آلبومین استفاده میشده است ولی متغیرهای زیادی روی
سطح آلبومین اثر دارند. مثلاً در دهیدراسیون افزایش کاذب آلبومین و در حالتهایی
مثل نارسایی کبدی، التهاب، سندرم نفروتیک و سوختگی کاهش آلبومین را داریم. آلبومین
body pool size بزرگی دارد (3-5g/Kg)
و به علت نیمهعمر بالا (18-21 روز) کاهش میزان آلبومین
سرمی تا چند هفته بعد از بالانس منفی نیتروژن قابلمشاهده نیست. بهعلاوه ازآنجاکه
آلبومین بهعنوان تنظیمکننده فشار انکوتیک در بیماران بستری کاربرد دارد، استفاده
از آن بهعنوان شاخص تغذیهای جای بحث دارد.
به همین دلیل عدهای پره آلبومین را بهعنوان
مارکر انتخابی جایگزین آلبومین کردند و این در حالی است که پرهآلبومین نیز متأثر
از التهاب است و در بسیاری از حالات در کنار پرهآلبومین نیازمند اندازهگیری
فاکتورهای التهابی همچون C-reactive protein هستیم. میزان پره آلبومین در نارسایی شدید کلیوی و
مصرف کورتیکوستروئیدها و OCP بالا میرود و
هپاتیت، هایپرتیروئیدی و هایپرگلایسمی از عواملی هستند که موجب کاهش آن میشوند. از
مزایای پرهآلبومین نیمهعمر کوتاهتر آن (2-3 روز) نسبت به آلبومین (14-20 روز) و
body pool size کوچک آن (0.01g/Kg) است که در صورت تغییر در تغذیه سریعتر دچار تغییرات
قابلاندازهگیری خواهد شد.
ترنسفرین با نیمهعمر 10-8
روز و body pool size کمتر از 0.1g/Kg یکی دیگر از مارکرهای سرمی است. ترنسفرین مسئول
اتصال و انتقال آهن است و در کبد ساخته میشود. از غلظتهای ترنسفرین برای پیش
بینی میزان morbidity و mortality استفاده میشده
است. غلظتهای پایینتر از 100mg/dl نشانگر کاهش شدید پروتئینهای سرمی است. مقادیر 100-150mg/dl و 150-200mg/dl به ترتیب کاهش متوسط و کاهش خفیف را نشان میدهند... دراینبین
مقدار ترنسفرین به علت درگیری با آهن متأثر از مقدار آهن است و کمبود آهن افزایش
سطح ترنسفرین را به دنبال دارد.
Retinol-Binding Protein(RBP) با نیمهعمر 12 ساعت و body pool size 0.002g/Kg از دیگر پروتئینهای سرمی است که در ارزیابی وضعیت تغذیه
بیمار کاربرد دارد. عمده RPB به حالت کمپلکس
PAB، رتینول و RBP موجود است که در کلیه کاتابولیزه میشود و در حالت نارسایی کلیه
افزایش مییابد. RBP در سیروز، التهاب، کمبود ویتامین A و کمبود روی و هایپرتیروئیدیسم کاهش مییابد.
در یک مطالعه مقایسهای
بین 4 پروتئین پلاسمایی آلبومین کمترین حساسیت، ترنسفرین حساسیت متوسط و کمپلکس thyroxin-binding prealbumin/retinol-binding protein (TBPA-RBP)
بیشترین حساسیت را نسبت به تغییرات تغذیهای نشان دادند. به نظر میرسد حساسیت
بالای TBPA و RBP به کاهش دریافت
پروتئین به علت سرعتبالای تغییر این پروتئینها و محتوای بالای تریپتوفان آنها است.
چراکه تریپتوفان در کنترل سنتز پروتئین نقش کلیدی دارد. تا جایی که اندازهگیری TBPA و RBP بهعنوان
متدی برای تشخیص pre-kwashiorkor و early marasmus پیشنهاد شد.
مطالعهای دیگر نشان داد RBP و پره آلبومین
زودتر از آلبومین و ترانسفرین تغییر میکنند و رابطه بهتری با بالانس نیتروژن
دارند. اگرچه غلظت این پروتئینها هم متأثر از استرس، اختلالات کلیوی و کبدی است اما
آنها حساسیت بیشتری را نسبت به بقیه پارامترها نشان دادند.
همانگونه که اشاره شد، ازآنجاکه
فاکتورهایی غیر از میزان سنتز کبدی همچون اختلالات کلیوی، قلبی، هیدراسیون،
اختلالات متابولیتی و بسیاری موارد دیگر در غلظت این پروتئینها مؤثرند، در
ارزیابی وضعیت تغذیهای بیمار بر اساس پروتئینهای سرمی باید مجموعهای از
پارامترهای تشخیصی و اختلالات را مدنظر قرارداد. یادمان باشد تأخیر در رسیدگی به
وضعیت تغذیهای بیماران بهسرعت باعث کاهش نوتروفیلها و بروز عفونتهای تهدیدکننده
حیات خواهد شد لذا بایستی از اولین ساعات ورود بیماران به بخش بحث تغذیه آنها مدنظر
قرار گیرد.