قدرت باروری با افزایش سن در ارتباط است
امروزه به دلایل مختلف سن ازدواج بیشتر از قبل شده و جوانان دیرتر از
گذشته به فکر تشکیل زندگی مستقل و خانواده می افتند. از سوی دیگر عواملی از
قبیل ادامه تحصیل، بهبود وضعیت اقتصادی، ارتقاء جایگاه اجتماعی و تلاش
برای داشتن شغل مناسب سبب شده زوجین، بچه دار شدن را جزء اولویت های بعدی
خود قرار دهند. با توجه به اینکه چالش باروری ممکن است یکی از آن دردسرهایی
باشد که همزمان با افزایش سن گریبانگیر برخی از زوج هایی که بارداری را به
تاخیر انداخته اند، شود، به سراغ دکتر سارا مختار،جراح و متخصص زنان،
زایمان و فلوشیپ ناباروری رفته ایم و از وی در خصوص اینکه چرا قدرت باروری
با افزایش سن کاهش می یابد، سوال کرده ایم.
• سن و تعداد تخمک ها
برای ورود به این
بحث که افزایش سن چه اثری بر تعداد تخمک ها در بدن زنان می گذارد و چرا
قدرت باروری با افزایش سن کاهش می یابد، باتوجه به اینکه هر مادری، روزی
خود یک جنین بوده است، بهتر است مروری داشته باشیم بر اینکه از دوران جنینی
چه اتفاقاتی برای جنین مونث ( که در آینده می خواهد مادر شود) رخ می دهد و
سپس این تغییرات را همزان با افزایش سن دنبال کنیم.
از دوران جنینی، 6
الی 7 میلیون سلول پیشتاز تخمک وجود دارد و با گذر زمان و بالا رفتن سن
جنین و نزدیک شدن به مرحله ی تولد، این میزان به یک الی دو میلیون کاهش
پیدا میکند. بنابراین معلوم می شود که تعداد زیادی سلول های پیشتاز تخمک از
همان ابتدا تعدادشان کاهش می یابد و به سمت افول پیش می روند و این موضوع
تا زمانی که جنین به مرحله ی بلوغ برسد، همچنان ادامه پیدا میکند.
در دختران بالغ، میزان این سلول های پیشتاز به 300 هزار می رسد.
همینطور در طی زندگی نیز میزان تخمک کاهش پیدا میکند و در سن 35 سالگی، که
اوج باروری در خانم هاست، شاهد کاهش چشمگیر تعداد تخمک ها هستیم.
البته باید عنوان کرد که این موضوع کاملا بستگی به ژنتیک فرد
دارد. افراد مختلف به لحاظ ژنتیکی با یکدیگر مختلف هستند و ژن ها تاثیرات
بسیاری روی تخمدان فرد دارند. همینطور میتوان گفت سن یائسگی در افراد مختلف
نیز متفاوت است وبه صورت نرمال در نظر میگیریم که از سن 46 سالگی، تخمک ها
تعدادشان کم شده و فرد به سمت یائسگی می رود. اما در بعضی افراد هم دیده
می شود که قبل از 46 سالگی این اتفاق می افتد. در برخی افراد،در سنین کمتر
از 40 سالگی این اتفاق می افتد که به آن یائسگی زودرس یا POF می گویند. ژن
ها روی عملکرد فولیکول ها، تخمدان و همچنین گیرنده ها یا هوزمون هایی که از
تخمدان ها ترشح می شوند تاثیر بسیاری دارند و همه ی اینها در باروری دخیل
هستند. ارتباط خوبی بین سن یائسگی دو خواهر و همچنین مادر و دختر وجود
دارد.در همه ی این موارد، رد پای ژنتیک دیده می شود که روی مساله سن و
باروری تاثیر دارد.
• سن و کیفیت تخمک ها
علاوه بر اثر افزایش سن بر تعداد تخمک ها، دیده شده که هر چه سن
بالاتر می رود، کیفیت تخمک ها نیز کم می شود. به عبارت دیگر میزان سقط
افزایش پیدا می کند و این بدان معناست که لانه گزینی جنین اتفاق می افتد،
اما به دلیل اینکه کیفیت تخمک مناسب نیست، جنین سالمی ایجاد نمی شود و در
نهایت منجر به سقط می شود. دیده شده که کیفیت تخمک ها تا سن 35 سالگی در
بهترین حالت است و بعد از آن کاهش پیدا میکند؛ به طوری که در سن 43 سالگی،
تا 50 درصد تخمک ها و از سن 45 سالگی به بعد حتی تا 100 درصد تخمک ها کیفیت
شان از بین رفته و غیر طبیعی محسوب می شوند.
• سن و تخمدان
یکی از سوالات قابل توجه این است که آیا سن رحم روی حفره آندومتر
تاثیری دارد یا خیر؟ و اینکه سن فقط روی تخمدان ها تاثیر دارد؟ واقعیت این
است که تاثیرات بسیار کمی را برروی رحم و آندومترشاهد هستیم. به عبارت دیگر
می توان اینطور در نظر گرفت که با افزایش سن،شیوع مشکلات خوش خیم مثل
پولیپ ها و میوم ها افزایش پیدا میکند و میتواند در لانه گزینی جنین و
باروری تاثیر داشته باشد. اما این تاثیرات به حدی نیست که بخواهیم در نظر
بگیریم که تاثیر خیلی منفی روی باروری داشته باشد. بنابراین پیر شدن و
افزایش سن تاثیر آنچنانی روی رحم و حفره آندومتر ندارند؛ ولی روی تخمدان
اثر دارند. در مواردی که فرد تخمکی را از اهدا کننده می گیرد، باید توجه
کرد که پیش آگهی بارداری، بستگی به سن دهنده ی تخمک دارد و نه سن گیرنده ی
تخمک. بنابراین باید اذعان کرد که سن تاثیر بسیاری روی تخمدان و تخمک دارد.
• سن و بارداری
سن در بارداری تاثیر
بسیار مهم و قابل توجهی دارد که نمی توان آن را انکار کرد. هر چه بارداری
بیشتر به تاخیر بیافتد و سن خانم بالاتر برود، احتمال وقوع آن کمتر می‌شود.
با افزایش سن خانمی که قصد بارداری دارد، ریسک سقط در اوایل بارداری هم
افزایش پیدا می کند. از سوی دیگر به این دلیل که با بالا رفتن سن خانم،
احتمال اینکه به عفونت های دستگاه تناسلی دچار شوند و چسبندگی ایجاد شود،
افزایش پیدا می کند، ریسک حاملگی خارج از رحم هم بیشتر می شود. علاوه بر
این، از اواسط بارداری به بعد، ریسک فشار خون بالا و دیابت بارداری نیز
افزایش پیدا می کند. همینطور باید اضافه کنیم که احتمال مرگ ومیرپریناتال
هم افزایش پیدا می کند.نکته قابل توجه اینکه افزایش سن در مسیر زایمان
طبیعی هم تاثیر می گذارد و احتمال اینکه زایمان خانم به سمت سزارین کشیده
شود، بیشتر می شود. سزارین با ریسک جراحی همراه است. احتمال چندقلویی و
عوارض آن نیز بیشتر می شود. همینطور مشکلات جفت، از قبیل جفت سرراهی، کنده
شدن جفت و ... هم می تواند بارداری را با خطر مواجه کند.
• سن و باروی مردان
با افزایش سن و گذر
از سن 30 سالگی، کیفیت اسپرم ها و تعداد آن ها شروع به کاهش می کند. به طور
کلی دیده شده که بعد از سن 45 تا 50 سالگی، قدرت باروری کاهش پیدا می کند.
اما تا قبل از 45 تا 50 سالگی تاثیرات زیادی روی باروری ایجاد نمی شود.
هرچند که همه این ها به عامل ژنتیکی فرد بستگی دارد.
• سن را نمی توان درمان کرد
در
آخر باید گفت سن را نمیتوان درمان کرد. علم هنوز به حدی پیشرفت نکرده است
که ساعت بیولوژیک را در یک خانم و یا آقا متوقف کند. اما موضوع این است که
بهترین وقت برای باروری خانم ها زیر35 سال، و برای آقایان تا ۴۰_۴۵ سال
است. البته امروزه در مواقعی که خانم شرایط باروری نداشته باشد، از روش
هایی چون فریز کردن جنین، فریز کردن تخمک ها با استفاده از تکنولوژی
پیشرفته و امروزی استفاده می شود و با مراجعه به مراکز باروری و ناباروری،
با استفاده از تکنیک های IVF و انجماد، می توان جنین را فریز کرد و یا
اینکه تخمک را فریز کرده و باروری را برای آن ها حفظ کرد.
دکتر سارا مختار
جراح و متخصص زنان، زایمان و فلوشیپ ناباروری
