بیماری های موثر در ناباروری و نازایی

دسته بندی عوامل مختلف
به طور کلی در بررسیهای انجام گرفته روی علت های ناباروری، دیده شده که در خانمها معمولا 35%-30% موارد مربوط می شود به مشکلات لوله ای، در 21% موارد مسئله تخمک گذاری مطرح است،  علل رحمی عامل 15%-10% مشکلات ناباروری است. در 10% موارد آندومتریوزیس، در 5 درصد مشکلات دهانه رحمی و در 5% علل نامعلوم دخیلاند. ژنتیک و ایمونولوژیک جز دسته آخر رده بندی می شوند که معمولا جز علل شایع ناباروری به حساب نمی‌آیند. بنابراین در خانمی که با مشکل ناباروری مراجعه مینماید باید حداقل وضعیت رحم، لولههای رحمی و عملکرد تخمدانها بررسی گردد. 

بیماری های موثر در ناباروری و نازایی
مطالعات نشان داده برخی از بیماری های زنان در باروری فرد تأثیر منفی میگذارند. به طور مثال آندومتریوزیس، تخمدان پلی‌کیستیک، داشتن پریودهای نامنظم، سابقه التهابات و چسبندگی‌های ناحیه لوله های رحمی(که منجر به انسداد لوله های رحمی می شود)، یائسگی زودرس و مشکلات ژنتیک و مادرزادی، از جمله این بیماری ها هستند. 
اختلال تیروئید
همچنین دیده شده که اختلالات تیروئیدی و پرولاکتین نیز باعث کاهش باروری فرد میشوند. البته این بیماری ها لزوما دلیل ناباروری نیستند، ولی انجام برخی آزمایش ها و بررسیها، در صورت وجود این بیماری ها، ضرورت بیشتری دارد.در واقع اختلالات تیروئیدی (هم کم کاری و هم پرکاری تیروئید) با اثری که بر سطح هورمونهای جنسی بدن میگذارند میتوانند در بلوغ و باروری تأثیرگذار باشند. حتی اختلال تیروئید در بارداری میتواند هم برای مادر و هم برای جنین مشکلساز باشد. لذا توصیه میشود که به کنترل عملکرد تیروئید در دختران نوجوان، خانمهایی که قصد بارداری دارند و خانمهای باردار توجه ویژه شود.

تخمدان پلکیستیک
بیماری سندرم تخمدان پلکیستیک نیز از جمله مشکلات برخی از زنان در سنین باروری است. البته تمام افرادی که مبتلا به بیماری سندرم تخمدان پلی کیستیک هستند دچار نازایی یا مشکلات دوران بارداری نمی‌شوند اما احتمال ابتلای این افراد به این مشکلات بیشتر از سایرین است.این بیماری خود را با نشانه‌ها و علائم مختلف نشان می‌دهد. بنابراین زنانی که در سنین باروری قرار دارند باید با مشاهده علائمی مانند اختلالات قاعدگی، موهای زائد، نازایی، ابتلا به دیابت یا حتی افزایش چربی خون به کلینیک‌های زنان و غدد مراجعه کنند.
زنان باید در صورت اختلالات قاعدگی تحت مراقبت‌های متخصص زنان باشند تا با درمان‌های هورمونی پریودهای منظمی داشته باشند و از ابتلای آنها به این بیماری جلوگیری شود یا در صورت ابتلا، بیماری‌شان زود تشخیص داده شود. 

دیابت
با توجه به احتمال ابتلای بیماران دیابتی و بیمارانی با چربی خون بالا به سندرم تخمدان پلکیستیک، بهتر است این افراد از نظر قند خون و چربی تحت کنترل پزشک باشند چراکه کنترل نکردن این عوامل می‌تواند منجر به ایجاد بیماری‌هایی مانند نازایی و مشکلات دوران بارداری شود

درمان سرطان
اگر سرطان‌هایی که سیستم تولید مثلی را درگیر می‌کنند همانند سرطان تخمدان و رحم را کنار بگذاریم، در بیشتر اوقات، عاملی که باعث کاهش قدرت باروری در افراد مبتلا به سرطان می‌شود، در حقیقت درمان‌های سرطان همانند جراحی، رادیوتراپی و شیمی درمانی هستند که ممکن است آسیب‌هایی غیر قابل بازگشت به تخمدان‌ها و ارگان‌های تولیدمثلی وارد می‌کنند.البته بدون شک مطرح شدن حفظ باروری در بیماران سرطانی به عوامل متعددی باز می‌گردد. نوع سرطان، نوع درمانی که انجام می‌شود، رژیم دارویی، میزان مصرف داروی تجویز شده، سن بیمار، مجرد یا متأهل بودن و... که از فردی به فرد دیگر متفاوت است از عوامل مؤثر در میزان قدرت باروری افراد پس از بکارگیری روش‌های درمان سرطان است. مهم‌ترین موضوع در تصمیم گیری درست در جهت درمان بیمار مبتلا به سرطان، تصمیم گیری به صورت گروهی و شامل متخصص آنکولوژیست، جنین‌شناس و ناباروری است که باید با همراهی یکدیگر به قضاوت و تصمیم گیری در مورد روش صحیح درمان بپردازند.

کودکان سرطانی
از آنجا که بخشی از جمعیت مبتلا به سرطان را نوجوانان و افراد زیر سن بلوغ و حتی جوانان تشکیل می‌دهند که بسیاری از آن‌ها هنوز ازدواج نکرده‌اند و در نتیجه فرزندی ندارند و با مشکل حفظ باروری روبرو هستند، بنابراین هدف از طرح موضوع حفظ باروری در این افراد، کاهش مشکلات باروری پس از درمان‌های سرطان می‌باشد.

ناباروری تقصیر کدام یک از زوجین است؟
در حالت کلی ناباروری به زمانی اطلاق می شود که پس از یک سال تلاش زوجین جهت فرزندآوری، بارداری رخ ندهد. پس از عدم موفقیت، آزمایشات و اقدامات لازم برای بررسی آغاز می شود. ولی گاهی اوقات بررسی ها باید زودتر انجام بگیرد؛ مثلا درصورتی که خانمی بالای 35 سال سن داشته باشد، اگر بیماری شناخته شده قبلی مانند آندومتریوزیس داشته یا دچار پریودهای نامنظم باشد و یا سابقه جراحی لگن داشته باشد و یا آقایی که سابقه جراحی و یا تروما در ناحیه بیضه داشته و یا بیماری‌ای داشته باشد که ممکن است در باروری او موثر واقع شود، به این زوج ها توصیه می گردد که تا یکسال صبر نکنند و بررسی ها را زودتر آغاز کنند.

بر اساس آمار به دست آمده درباره علل ناباروری، در 35 درصد از موارد مشکل از خانم، در 35 درصد از موارد مشکل از آقا، در 20 درصد از موارد مشکل از هر دو  و 10 درصد مابقی،مشکل ناشناخته است.
 بنابراین زمانیکه زوجی برای درمان ناباروری مراجعه می کنند، هر دو به صورت همزمان باید مورد بررسی قرار بگیرند. در بررسی ها هم ابتدا یک شرح حال کامل از خانم و آقا درباره سابقه جراحی ها، پریودها، سابقه داروهای مصرفی، بیماری های ژنتیکی و به طور کلی هر مسئله ای که مرتبط با ناباروری باشد گرفته می شود. سپس یک سری آزمایشات هورمونی و اندوکرینی و گرافی ها، نظیر سونوگرافی، سونوهیستروگرافی و هیستروسالپنگوگرافی انجام می شود. در آخر بر اساس  بررسی نتایج آزمایشات خانم و آقا بهترین برنامه درمانی برای این زوج تعیین میگردد.

مراحل مواجهه با نازایی
در کل هدف ما از بررسی یک زوج نازا در 4 مرحله خلاصه می شود: اول باید علت نازایی مشخص شود، در قدم بعدی برنامه مناسب درمانی تعیین شود، سپس به بررسی پروگنوز و پیش‌آگهی درمانی پرداخته شود و همزمان از زوج حمایت روانی شود تا به مشکلاتی مانند افسردگی و سایر بیماری های روانی نیز دچار نشوند.

محیط آرام همراه با تغذیه هوشمندانه
برای یک بارداری خوب و به تبع آن، داشتن یک جنین سالم، یکسری مولفه ها تاثیرگذارند. مانند سن، که هرچه سن خانمی کم تر باشد، از سلامت بارداری بیشتری برخوردار خواهد بود. مولفه بعدی، تغذیه و محیط است. خانم باید در یک محیط آرام و با تغذیه سالم و مناسب، دوران بارداری را به سر برد.  همچنین آزمایشات ویژه دوران بارداری نظیر غربالگری باید صورت گیرد، در واقع باید مادر تحت مراقبت های ویژه قرار بگیرد. زیرا هدف نهایی از درمان ناباروری، صرفا حاملگی نیست، بلکه هدف تولد یک نوزاد سالم از نظر جسمی و روانی است. 

نقش مکمل های غذایی در بارداری سالم
چاقی، اضافه وزن و عدم دریافت تغذیه مناسب، چه در مردان و چه در زنان خطر سقط و ناباروری را افزایش میدهد. عدم دریافت کافی آنتی اکسیدانهای موجود در میوهها و سبزیجات روی توان باروری و حفظ باروری مؤثر میباشند. ویتامین D نیز برای بهبود وضعیت تخمک، کاشت جنین در داخل رحم و نهایتا داشتن جنین بهتر بسیار ضروری است. آزمایشات انجام شده نشان می‌دهند که کمبود ویتامین D در خانم های ایرانی مشکل ساز است که در راستای حل این معضل بایستی در سیستم بهداشت برای سلامت دختران از دوران نوجوانی برنامه ریزیهای لازم صورت گیرد.

چالش پزشکان
یکی از مهمترین چالش ها در درمان ناباروری، دیر مراجعه کردن بیماران است. گاهی اوقات مراجعه برای درمان حتی بعد از 5 تا 6 سال ناباروری صورت می گیرد، زیرا زوجیم تصور نمی کنند که ممکن است مشکلی وجود داشته باشد. به این نکته واقف نیستند که افزایش سن در خانم ها مشکل بزرگی در پیش‌آگهی محسوب می شود. مثلا خانمی که در 30 سالگی ازدواج می کند، اگر در 31 سالگی برای درمان ناباروری مراجعه کند نسبت به خانمی که در 35 سالگی مراجعه می کند نتیجه ی بهتری می گیرد، زیرا از لحاظ فیزیولوژیک هرچه سن یک خانم بالاتر برود، هم ذخیره تخمدان ها کمتر می شود و هم کیفیت تخمک پایین می آید. همچنین از لحاظ جسمی نمیتواند یک بارداری خوب را به آخر برساند.
یکی از چالش های دیگر که قبلا بیشتر مطرح بوده و در حال حاضر تا حدودی بهتر شده، تعداد مراکز بهداشت و درمان ناباروری است. قبلا بیماران مجبور بودند که به مراکز استان ها و یا منحصرا به 2 یا 3 شهر مهم کشور مراجعه کنند. ولی امروزه با تربیت نیروهای متخصص در زمینه ی باروری و ناباروری، و همچنین تاسیس مراکز نازایی در اقصی نقاط کشور این مشکل تا حدودی برطرف شده است.

تامین داروها
مشکل اصلی زوج‌های نابارور، هزینه سنگین داروها و تحت پوشش بیمه نبودن آنهاست که خوشبختانه در یکسال اخیر، با تحت پوشش قرار دادن برخی از داروها، این مشکل تا حدودی حل شده و امیدواریم در آینده به طور کامل رفع شود.

ناباروری در ایران و سایر کشورها
میزان ناباروری در جهان، بین 15 تا 20 درصد تخمین زده شده است که این اعداد در کشورهای مختلف متفاوت است. میزان ناباروری در ایران از آمار جهانی بالاتر و بین 20 تا 22 درصد است. این میزان هشداری است که علت بررسی شده و بر اساس آن برنامه ریزی مناسب صورت گیرد.

چند درصد از افراد نابارور موفق به داشتن فرزند می شوند؟
بسته به سن زوجین و علت ناباروری، میزان پیش‌آگهی متفاوت است. ضمن اینکه احتمال موفقیت درمان نیز  در روشهای مختلف تفاوت دارد. به طور مثال میزان موفقیت IVF و میکرواینجکشن، که در حال حاضر درمانی رایج برای ناباروری است، حدود 30 الی 40 درصد است. واضح است که با تکرار درمان، میزان موفقیت بالاتر رفته و شانس باردار شدن بیشتر می شود.

مشاوره پیش از ازدواج
مشاوره های اولیه ازدواج در ترغیب باردار شدن موثر هستند. در این مشاوره ها به زوجین گفته میشود که اگر قصد بچه دار شدن دارند، آن را به تعویق نیندازند تا با مشکل مواجه نشوند. مراکز بهداشت و درمان نیز در پیشگیری از بیماری ها و همچنین اطلاع رسانی از نقش حائز اهمیتی برخوردارند. باید در مراکز بهداشتی و درمان و در مشاورههای اولیه ازدواج به تأثیر مهم افزایش سن در کاهش ذخیره تخمدانها و کاهش کیفیت تخمکهای حاصله تأکید ویژه شود تا زوج بتوانند در مورد برنامههای زندگی خود با آگاهی بیشتری تصمیم بگیرند.

دکتر سیمین ظفردوست
جراح و متخصص زنان و زایمان 
فلوشیپ ناباروری 
عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن سینا