دکتر بدیع‌الزمان رادپی
استاد بیهوشی مراقبت‌های ویژه و دردشناسی
رییس بخش بیهوشی مراقبت‌های ویژه و دردشناسی مرکز پزشکی شهدای تجریش
***********************************************************************
غذاهای فرموله بیمارستانی را دریابید
در خصوص اهمیت پشتیبانی تغذیه‌ای از بیماران بستری در بخش‌های مراقبت ویژه توضیح دهید
متأسفانه گاهی اوقات شاهد آن هستیم که مسئله تغذیه بیماران بستری در بیمارستان با ساده‌انگاری توأم می‌شود. این به آن معنا است که علی‌رغم نیاز شدید بیمار به حمایت‌های تغذیه‌ای، فرایندهای مربوطه در اولویت قرار نمی‌گیرد. این در حالی است که در بیماری‌های شدید و به‌خصوص در بخش‌های مراقبت‌های ویژه، موضوع مداخلات تغذیه‌ای اهمیت حیاتی پیدا می‌کند و عدم دقت و توجه خاص به آن می‌تواند نتایج وخیمی به دنبال داشته باشد.
تفاوت تغذیه انترال و پانترال در چیست و هرکدام در چه شرایطی برای بیمار تجویز می‌شود؟
اصل بر این است که تغذیه عادی از طریق دهان و سیستم گوارشی صورت می‌گیرد، اما در برخی شرایط از جمله در خصوص برخی بیماری‌های خاص و یا سخت که بیمار قادر به خوردن غذا به روش معمول نیست، جهت رساندن نیازهای غذایی و مواد مغذی (nutrients) باید به دنبال روش‌های دیگر بود.
گاهی این کار با رساندن غذا از طریق لوله‌های خاص صورت می‌گیرد که در این روش مواد غذایی از راه سیستم گوارشی بیمار ولی نه از راه دهان تحویل می‌گردد و سیستم گوارش بیمار خود مسئول هضم و جذب غذا است این روش تغذیه انترال یا روده‌ای نامیده می‌شود؛ اما گاهی به دلیل مشکلات خاص بیماران، تغذیه انترال مقدور و یا به صلاح بیمار نیست.
در این‌گونه موارد مواد مغذی خاص از راه ورید برای بیمار تجویز می‌شوند که این روش می‌تواند به‌صورت تغذیه کامل وریدی (TPN) و یا تغذیه وریدی همراه تغذیه روده‌ای (PPN) باشد. درهرحال هدف تمام این روش‌ها که هریک کارایی و کاربرد خاص خود رادارند رساندن مواد غذایی لازم و ریزمغذی‌ها به بیمار برای برآوردن نیازهای متابولیک او و پیشگیری از بروز سوءتغذیه است.
استفاده از غذاهای آشپزخانه‌ای می‌تواند چه ضررها و تبعاتی به دنبال داشته باشد؟
هرچند درگذشته از غذاهای خانگی با تغییراتی جهت امکان‌پذیر بودن تحویل آن به بیمار و جذب توسط بیمار برای تغذیه انترال استفاده می‌شد، ولی امروزه متخصصان بر این عقیده‌اند که باید غذاهای فرموله جایگزین غذاهای دست‌ساز آشپزخانه‌ای شود.
مطالعات و تجربیات بالینی نشان داده است که استفاده از غذاهای آشپزخانه‌ای می‌تواند دو زیان بالقوه عمده داشته باشد. نخست آنکه فرمولاسیون دقیقی برای برآوردن نیازهای تغذیه‌ای در این روش مقدور نیست و دوم آنکه امکان بروز آلودگی‌های مختلف در این روش بیشتر است. به همین دلیل امروزه در بسیاری مراکز استفاده از غذاهای آشپزخانه‌ای برای تغذیه انترال ممنوع و یا شدیداً محدود گردیده است.
چرا علی‌رغم توصیه متخصصان، در برخی مراکز مراقبت‌های ویژه، گاهی اوقات شاهد آن هستیم که از غذاهای فرموله استفاده نمی‌شود؟
امروزه در اغلب بخش‌های مراقبت ویژه از غذاهای فرموله استفاده می‌شود. البته متأسفانه در کشور ما هنوز در همه مراکز عمومیت نیافته است. ضمن آنکه برخی محدودیت‌ها ازنظر تهیه و هزینه سبب می‌شود پزشک یا خانواده بیمار از استفاده از این نوع تغذیه منصرف شوند.
استفاده از غذاهای فرموله بیمارستانی چه تأثیری بر روند معالجه بیماران دارد؟
غذاهای فرموله انواع گوناگونی ازنظر محتویات دارند و بر همین اساس بر اساس آزمایش‌ها از سوی پزشک برگزیده می‌شوند. اگر بر اساس نیازهای متابولیک بیمار، انتخاب درستی در مورد نوع این فرموله‌ها انجام شود، می‌تواند نقش بسیار ارزشمندی در تسریع فرایند درمان بیمار و درنتیجه کاهش زمان بستری در بیمارستان داشته باشد.
با توجه به اهمیت غذاهای فرموله بیمارستانی، مهم‌ترین چالش در تجویز این غذاها کدام است؟
بیماران مختلف بر اساس نوع بیماری و میزان متابولیسم (کاهش یا افزایش متابولیسم) نیازهای گوناگونی دارند که پیش از تجویز غذاهای فرموله باید موردتوجه قرار گیرند. در همین‌جا شایسته است به اهمیت نقش همکاران متخصص تغذیه اشاره نمود که در تعیین میزان نیازهای بیماران و تعیین رژیم درست تغذیه‌ای نقشی اساسی بر عهده‌دارند.
دومین مسئله موضوع هزینه مالی استفاده از این فرموله‌ها است. متأسفانه سازمان‌های بیمه‌گر، غذاهای فرموله را تحت پوشش قرار داده‌اند که این مسئله می‌تواند تجویز این‌گونه مواد را تحت‌الشعاع قرار دهد.
نقش بالانس کالری، قند و چربی غذاهای فرموله و تأثیر آن بر درمان بیماران چیست؟
همان‌طور که ذکر شد فرموله‌ها ازنظر محتویات انواع مختلفی دارند. درصورتی‌که میزان نیازهای متابولیک بیمار به‌درستی برآورد شود و بر اساس آن غذای فرموله مناسب تجویز شود، می‌تواند نیازهای بیمار را از هر نظر برآورده ساخت و درنتیجه بسیاری از دغدغه‌ها در خصوص احتمال بروز سوءتغذیه، به این صورت فروکش خواهد کرد. امروزه نگاه کلی در جهان استفاده از فرمولاسیون دقیق برای برآوردن نیازهای متابولیک است.
البته این موضوع به مفهوم استفاده کورکورانه از فرموله‌ها نیست. مهم‌ترین مسئله استفاده از بهترین روش ممکن در برآوردن نیازهای متابولیک بیماران است که می‌تواند بسته به شرایط بیماران خوراکی انترال یا پانترال باشند.
غذاهای فرموله در دسته‌بندی‌های تعریف‌شده، جزء داروها هستند؟
برابر تعریف همه انواع فرموله‌ها، غذا محسوب می‌شوند و نه دارو؛ اما با عنایت به آنکه جبران برخی المنت‌ها، اهمیت حیاتی و سرنوشت‌ساز در فرایند درمانی دارند منطقی است بگوییم غذاهای فرموله دارای ارزش دارویی نیز هستند.
سخن پایانی؟
با توجه به آنکه تجویز غذاهای فرموله بیمارستانی درصورتی‌که به‌درستی انجام شوند می‌توانند در کاهش عوارض و هزینه‌های فرایند درمان نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا کنند، امیدوارم سازمان‌های بیمه‌گر با تحت پوشش قرار دادن این فراورده‌ها، مسیر بهبود مراقبت‌های غذایی و متابولیک بیماران را بیش از گذشته تسهیل کنند.
